حقیقت ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حقیقت
حقیقت: کاربرد لفظ در معنای موضوعٌ له، مقابل مجاز.
از آن در علم اصول فقه سخن گفتهاند.
استعمال لفظ در معنا دو گونه است: حقیقی و مجازی. استعمال حقیقی عبارت است از به کارگیری لفظ در معنای وضع شده برای آن )موضوع له(. به چنین معنایی، معنای حقیقی لفظ میگویند، مقابل آن معنای مجازی قرار دارد) ر مَجاز (.
در استعمال حقیقی، معنا مستقیم و بدون نیاز به قرینهای به ذهن شنونده تبادر میکند، بر خلاف استعمال مجازی. البته گاهی معنای مجازی منقلب به معنای حقیقی میگردد، مانند جایی که کاربرد لفظ در معنای مجازی به حدّی برسد که بدون نیاز به قرینهای، آن معنا از لفظ تبادر کند. از این انقلاب به سبب کثرت استعمال، به وضع تعیّنی یاد میشود، مقابل وضع تعیینی1) ر وضع (.
نشانهها: اصولیان در موارد نامعلوم بودن معنای حقیقیِ لفظ، برای تشخیص معنای حقیقی از مجازی، نشانههایی بیان کردهاند که مهمترین آنها عبارتند از:
1. تبادر) ر تبادر (، یعنی خطور معنای مشکوک از لفظ به ذهن هنگام استعمال آن بدون وجود قرینهای بر آن معنا.
2. عدم صحّت سلب لفظ از معنای مشکوک.
3. صحّت حمل لفظ بر معنای مشکوک.
4. اطّراد) ر اطّراد (، یعنی شیوع کاربرد لفظ در مصادیق مختلف معنای مشکوک به یک اعتبار.
درجایی که معنای حقیقی لفظ، معلوم، لیکن مراد متکلّم از جهت اراده معنای حقیقی یا مجازی مشکوک باشد، اصل
حقیقت - که یکی از اصول لفظی) ر اصل لفظی (است - جاری، و بر اساس آن کلام بر معنای حقیقی حمل میشود و در نتیجه عذر شنونده در مخالفت با حقیقت و نیز عذر گوینده در ادعای معنای مجازی پذیرفته نخواهد بود؛ چرا که اصل یاد شده بر هر دو حجّت است. 2
1. دروس فی علم الاصول 2 278 - 277 /1. اصول الفقه 74 - 68 /.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 345
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حقیقت ( فقه ) به زیرصفحه حقیقت ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.