عملکردها

حقیقت ( فقه )

از دانشنامه علوم اسلامی

رده‌ها
(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

حقیقت

حقیقت: کاربرد لفظ در معنای موضوعٌ له، مقابل مجاز.

از آن در علم اصول فقه سخن گفته‏اند.

استعمال لفظ در معنا دو گونه است: حقیقی و مجازی. استعمال حقیقی عبارت است از به کارگیری لفظ در معنای وضع شده برای آن )موضوع له(. به چنین معنایی، معنای حقیقی لفظ می‏گویند، مقابل آن معنای مجازی قرار دارد) ر مَجاز (.

در استعمال حقیقی، معنا مستقیم و بدون نیاز به قرینه‏ای به ذهن شنونده تبادر می‏کند، بر خلاف استعمال مجازی. البته گاهی معنای مجازی منقلب به معنای حقیقی می‏گردد، مانند جایی که کاربرد لفظ در معنای مجازی به حدّی برسد که بدون نیاز به قرینه‏ای، آن معنا از لفظ تبادر کند. از این انقلاب به سبب کثرت استعمال، به وضع تعیّنی یاد می‏شود، مقابل وضع تعیینی1) ر وضع (.

نشانه‏ها: اصولیان در موارد نامعلوم بودن معنای حقیقیِ لفظ، برای تشخیص معنای حقیقی از مجازی، نشانه‏هایی بیان کرده‏اند که مهم‏ترین آنها عبارتند از:

1. تبادر) ر تبادر (، یعنی خطور معنای مشکوک از لفظ به ذهن هنگام استعمال آن بدون وجود قرینه‏ای بر آن معنا.

2. عدم صحّت سلب لفظ از معنای مشکوک.

3. صحّت حمل لفظ بر معنای مشکوک.

4. اطّراد) ر اطّراد (، یعنی شیوع کاربرد لفظ در مصادیق مختلف معنای مشکوک به یک اعتبار.

درجایی که معنای حقیقی لفظ، معلوم، لیکن مراد متکلّم از جهت اراده معنای حقیقی یا مجازی مشکوک باشد، اصل

حقیقت - که یکی از اصول لفظی) ر اصل لفظی (است - جاری، و بر اساس آن کلام بر معنای حقیقی حمل می‏شود و در نتیجه عذر شنونده در مخالفت با حقیقت و نیز عذر گوینده در ادعای معنای مجازی پذیرفته نخواهد بود؛ چرا که اصل یاد شده بر هر دو حجّت است. 2

1. دروس فی علم الاصول 2 278 - 277 /1. اصول الفقه 74 - 68 /.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 345

اصطلاح‌نامه

اعم

صفات ( فقه )

اخص

حقیقت شرعیه، حقیقت عبادت، حقیقت متشرعه

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حقیقت ( فقه ) به زیرصفحه حقیقت ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 18 : صفحه 49
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 345
  • مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 3 : صفحه 1737