اقتدا

شرایط مقتدا به: مقتدابه باید عاقل، بالغ، مؤمن (--» ایمان) ، عادل و حلال زاده باشد. در صورت فقدان یکی از آن‌ها، اقتدا جایز نیست (--» امام جماعت) . از دیگر شرایط مقتدابه آن است که مأموم نباشد. بنا بر این، اقتدا به کسی که خود، به دیگری اقتدا کرده است، صحیح نیست. 1

شرایط اقتدا: نیّت اقتدا 2، تعیین امام هر چند به اشاره 3، جلوتر نبودن از امام 4، نبودن حائل - غیر از صف‌های جماعت - بین امام و مأموم به گونه‌ای که مانع دیدن امام گردد - جز در اقتدای زن بر مرد که با وجود حائل نیز درست است 5 - بلند نبودن جای امام از مکان مأموم به مقدار مُعتنابه 6 و عدم وجود فاصله زیاد غیر متعارف میان امام و مأموم 7 از شرایط صحّت اقتدا است. با نبود یکی از شرایط یاد شده، اقتدا محقّق نمی‌شود.

همچنین از شرایط صحّت اقتدا، همسان بودن نماز امام و مأموم در ساختار و هیئت است. بنا بر این، اقتدا در نماز یومیّه به امامی که نماز آیات، میّت یا عیدین (عید فطر و قربان) می‌خواند، درست نیست. 8 اختلاف نماز امام و مأموم از جهت کمیّت مانند اتمام و قصر یا نوع همچون ظهر و عصر و یا صنف مثل ادا و قضا، مانعی ندارد. 9

اقتدا در نماز‌های مستحبی جز موارد استثنا شده جایز نیست مانند نماز باران (--» نماز باران) ، عیدین، کسی که تبرّعی قضای نماز فوت شده میّتی را می‌خواند و شخصی که برای درک فضیلت نماز جماعت، نمازی را که فرادا خوانده، به جماعت اعاده می‌کند. بنابراین، مأمومی که نماز تبرّعی می‌خواند، می‌تواند به امامی که نماز یومیّه می‌گزارد، اقتدا کند. عکس آن نیز صحیح است. 10

قلمرو و اقتدا: متابعت مأموم از امام در افعال، واجب است که - به قول مشهور - به پیشی نگرفتن مأموم از امام در افعال محقّق می‌شود. برخی، متابعت را به تأخّر مأموم از امام در انجام افعال نماز، تفسیر کرده‌اند.

به قول مشهور، وجوب متابعت تعبّدی است، نه شرطی. از این رو، ترک آن موجب بطلان نماز نمی‌شود 11؛ هر چند گناه کرده است. 12 در وجوب متابعت در ذکرها جز تکبیرة الاحرام، اختلاف است، بیشتر فقها قائل به عدم وجوب آن هستند. 13

2. اقتدا در غیر نماز: اقتدا به معنای تأسّی و پیروی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السّلام در اعمال و افعال واجبِ صادر از ایشان، واجب و در اعمال و افعال مستحب صادر از ایشان، مستحب است (--» تأسّی) .

1- العروة الوثقی 1 767.

2 - جواهر الکلام 13 230.

3 - 233.

4 - 221.

5 - 154 - 165.

6 - 165.

7 - 171.

8 - مستند الشیعة 8 168.

9 - جواهر الکلام 13 240.

10 - 243 - 246.

11 - 210.

12 - العروة الوثقی 1 785.