جمع عرفی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمع عرفی : رفع تنافی میان دو یا چند دلیل به شیوه معمول نزد عرف
جمع عرفی از اقسام جمع بین ادله و به معنای ایجاد سازگاری و رفع تنافی میان مدلول دو دلیل است، به گونه‌ای که عرف و عقلای عالم آن را پسندیده و در محاورات خود از آن بهره می‌گیرند، مانند این که دلیل عام بگوید: ' اکرم العلما ' و دلیل خاص بگوید: ' لا تکرم العالم الفاسق '؛ در این صورت بین دو دلیل جمع می‌شود و عام، بر خاص حمل می‌گردد و نتیجه جمع بین این دو، وجوب اکرام عالم غیر فاسق است.
موارد ذیل از مصادیق جمع عرفی محسوب می‌شود:
1. در جایی که یکی از دو دلیل، قرینه عرفی برای دلیل دیگر باشد، مانند: عام و خاص، که نزد عرف، دلیل خاص، بر دلیل عام قرینه است و نیز مانند: مطلق و مقید، نص و ظاهر، اظهر و ظاهر؛
2. در جایی که یکی از دو دلیل و یا هر دو دارای قدر متیقن باشد، که در این صورت، هر کدام بر قدر متیقن آن حمل گردیده و از این طریق، تعارض رفع می‌شود.
منظور از قدر متیقن، قدر متیقن خارجی است، نه قدر متیقن در مقام تخاطب، مانند آن که دلیلی می‌گوید: ' ثمن العذرة سحت ' و دلیل دیگر می‌گوید: ' لا بأس ببیع العذرة '. دلیل اول که بر حرمت بیع عذره (کود حیوانی) دلالت دارد، اطلاق داشته و عذره انسانی و غیر انسانی از حیوان حلال گوشت و غیر آن را شامل می‌شود، و دلیل دوم که بر جواز بیع عذره دلالت می‌کند ـ نیز اطلاق دارد. قدر متیقن از دلیل اول، عذره انسان و قدر متیقن از دلیل دوم، عذره حیوانات حلال گوشت است و با حمل هر کدام از آنها بر قدر متیقن، تنافی مدلولی آن دو مرتفع می‌گردد؛
3. در جایی که یکی از دو دلیل ' حاکم ' و دیگری ' محکوم ' و یا یکی از دو دلیل ' وارد ' و دیگری ' مورود ' باشد، که در این صورت، دلیل حاکم و دلیل وارد بر دیگری مقدم می‌شود؛
4. در جایی که میان دو دلیل، نسبت عموم و خصوص من وجه باشد، ولی یکی از آن دو برای تحدید و بیان ضابطه و تعیین حد و مرز وارد شده باشد و دلیل دیگر در مقام تحدید نباشد، که در این صورت، ظهور عامی که در مقام تحدید وارد شده قوی تر است، مانند عموماتی که در باب اوزان و مقادیر وارد شده است.
نکته:
جمع عرفی را ' جمع مقبول ' نیز می‌گویند، چون این جمع نزد عرف پذیرفته شده است هم چنین به آن ' جمع دلالتی ' نیز گفته می‌شود، چون این جمع مربوط به دلالت دو دلیل است و ربطی به سند ندارد.
منابع
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 335
- بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 24
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 546
- المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 73
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 207
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه (502-505)
- کفایة الاصول : صفحه 511
- درر الفوائد : صفحه 643
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 296
- الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 364
- الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 330
- تحریرالمعالم : صفحه 223
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 173
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه (445-446)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه (159-438)
- الرسائل جلد -2 : صفحه 6
- شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه (459-467)
- شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه 451
- ایضاح الکفایة جلد 6 : صفحه 135
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 442
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جمع عرفی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
- توفیق دلالی، توفیق عرفی، توفیق عرفی مقبول، جمع دلالتی، جمع دلالی، جمع عرفی عقلایی، جمع عرفی مقبول، جمع عقلایی، جمع مقبول
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جمع عرفی به زیرصفحه جمع عرفی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصطلاحات الاصول : صفحه 193، 194
- اصول الاستنباط : صفحه 300
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 207، 208، 209، 211، 212
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 296، 309، 310، 312، 315، 337، 338، 343، 349، 353، 359
- الرسائل جلد -2 : صفحه 6
- الرسائل جلد 2 : صفحه 6، 17
- الرسائل : صفحه (14-15)
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 418، 438، 441، 442، 459، 463
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 166
- المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 71، 73، 77، 78، 82، 83، 87، 97، 253
- الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 330، 364
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه (502-505)، 505، 508، 510، 570
- ایضاح الکفایة جلد 6 : صفحه 135
- بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 24
- بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 17، 18، 205، 207، 210، 214، 226، 400، 401
- تحریرالمعالم : صفحه 223
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 448، 495، 499
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 361، 460
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 537، 577
- درر الفوائد : صفحه 643
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 455
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 546، 549، 557، 560، 563، 600
- شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه 451، (459-467)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه (159-438)، 438، (445-446)، (446-445)
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 173
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 261
- کفایة الاصول : صفحه 511، 516
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 335
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 207
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 173
- منتقی الاصول جلد 7 : صفحه 283
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 6 : صفحه 527
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 8 : صفحه 11، 17، 52، 237، 239
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 125، 135، 137، 139
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 125، 135، 137، 139