جمع تبرعی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمع تبرعی : رفع تنافی میان دو یا چند دلیل به شیوه غیر معمول نزد عرف
جمع تبرعی، مقابل جمع عرفی بوده و عبارت است از جمع میان دو دلیل متعارض از طریق دست کشیدن از ظاهر هر دو دلیل یا یکی از آن دو، یا به تأویل بردن هر دو یا یکی از آنها بی آن که شاهد عرفی بر آن وجود داشته باشد؛ به بیان دیگر، جمع تبرعی، جمعی است که عقل با دقت و باریک بینی به آن می‌رسد ولی به درجه ظهور عرفی نمی‌رسد و عقلای عالم در گفت‌و‌گوهای خود چنین بنایی ندارند. این گونه جمع حد و مرزی ندارد بلکه شدید ترین متعارض‌ها را می‌توان با دقت عقلی به تأویل برده و بین آنها سازگاری ایجاد نمود.
برای مثال، در جایی که دلیلی می‌گوید: ' اکرم العلما ' و دلیل دیگر می‌گوید: ' لا تکرم العلما '، عقل می‌تواند بین آن دو را چنین جمع کند که اولی را حمل بر عالم عادل و دومی را حمل بر عالم فاسق نماید [۱] .
نکته:
مراد اصولی‌ها از بیان جمله ' الجمع مهما امکن اولی من الطرح '، جمع تبرعی نیست، گر چه از عبارت مرحوم ' شیخ طوسی ' در ' استبصار ' استفاده می‌شود که منظور جمع تبرعی است.
پانوشت
منابع
- شرح رسائل جلد 7 : صفحه 29
- شرح رسائل جلد 7 : صفحه 26
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 524
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 207
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 296
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 727
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 512
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 538
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 434
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جمع تبرعی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جمع تبرعی به زیرصفحه جمع تبرعی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 512
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 207
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 296
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 524
- بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 225
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 538
- شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه 451
- شرح رسائل جلد 7 : صفحه 26، 29
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 434
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 727، 728