نزول دفعی

توضیح مفهومی

نزول دفعی : نزول قرآن بر پیامبر (ص) به صورت یکجا

نزول دفعی، یا نزول اجمالی و غیر زمانی قرآن، به معنای نزول حقیقت و روح قرآن کریم به صورت کلی و در قالب آیات، کلمات، الفاظ و سوره‌ها است. بحث‌های فراوانی در باره اصل چنین نزولی و نیز حکمت و سرّ آن صورت گرفته است.

در قرآن کریم (بقره// 185و سوره قدر) از نزول قرآن به صورت دفعی و یک باره در ماه مبارک رمضان و شب قدر به صراحت سخن گفته شده است. در روایات شیعه و اهل‌سنّت نیز به نزول جمیع قرآن در ماه مبارک رمضان، اشاره شده است با این تفاوت که در روایات شیعه این کیفیت از نزول، در شب قدر، از لوح محفوظ به بیت‌المعمور، و در روایات اهل‌سنّت از لوح محفوظ به بیت العزّة بوده است.

شیخ ابوعبدالله زنجانی در ~تاریخ القرآن~، علامه طباطبایی در ~المیزان~ و شهید مطهری از معتقدان نظریه نزول دو مرحله‌ای قرآن (دفعی و تدریجی) هستند.

مهم‌ترین انتقادات منتقدان این نظریه عبارتند از:

1. «انزال» به معنای نزول دفعی و «تنزیل» به معنای نزول تدریجی، در لغت ثابت نشده است. بعضی از لغویان هر دو را به یک معنا می‌دانند. عده‌ای نیز گفته‌اند تنزیل، نزول تدریجی است؛ ولی انزال معنای اعم دارد، به علاوه، شواهدی قرآنی علیه تفاوت معنای انزال و تنزیل وجود دارد.

2. نزول قرآن در شب قدر الزاماً به معنای نزول جمیع آن نیست؛ در نتیجه، معنای آیه: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» آن است که ما نزول قرآن را در شب قدر آغاز کردیم؛ نه این که تمامی آن را در شب قدر یکباره نازل کردیم.

اما این احتمال، خلاف ظاهر آیه است زیرا ابتدای نزول قرآن هنگام بعثت بوده است، نَه ماه مبارک رمضان و شب قدر.

3. روایاتی که در این موضوع به آن‌ها استناد شده، به جهت سند و گاهی به جهت دلالت، مورد مناقشه قرآن‌پژوهان قرار گرفته است. شیخ مفید عقیده شیخ صدوق مبنی بر نزول تمام قرآن بر بیت‌المعمور- که مستند به روایات است- را نقد کرده، می‌گوید: «الذی ذهب إلیه أبوجعفر (ره) فی هذا الباب أصله حدیث واحد؛ ‌أی لیس من المتواتر المقطوع به و لایوجب علماً و لا عملاً، و نزول القرآن علی الأسباب الحادثة حالاً فحالاً یدلّ علی صدق ما تضمنه هذا الحدیث، و ذلک أنّ القرآن قد تضمّن حکم ما حدث و ذکر ما جری علی وجهه… »؛ یعنی سخن شیخ صدوق (ره) مستند به خبر واحد است، نه خبر متواتر؛ در نتیجه، باعث علم و عمل نمی‌شود. نویسنده کتاب ~الصحیح من سیرة النبی~ (ص) نیز می‌گوید: همچنان که شیخ مفید گفته است، ما نمی‌توانیم روایات دالّ بر نزول دفعی قرآن بر بیت‌المعمور را از طریق اهل‌بیت (ع) ثابت کنیم، و اثبات نزول دفعی قرآن بر قلب پیامبر اکرم (ص) نیز مشکل است و مانعی هم ندارد که بگوییم نزول تدریجی قرآن از ماه مبارک رمضان آغاز شده است.

منابع

1. تاریخ القرآن : صفحه 10
2. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 228
3. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه (330-331)
4. الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص) جلد 2 : صفحه 247
5. مباحث فی علوم القرآن : صفحه (49-62)
6. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (145-157)
7. پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (41-62)
8. تاریخ قرآن : صفحه (181-210)
9. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (42-91)
10. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (146-155)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «نزول دفعی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

قرآن انزالی، نزول اجمالی، نزول جمعی، نزول جمعی آیات، نزول کلی

اعم

نزول قرآن

وابسته

بیتالعزة، نزول تدریجی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نزول دفعی به زیرصفحه نزول دفعی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اعجاز قرآن : صفحه 5
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 136، 146، 149
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1-1 : صفحه 136، 146، 149، 155
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 228، 231
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 341
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (101-120)، (145-157)، 147
• الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص) جلد 2 : صفحه 247
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه (330-331)
• تاریخ القرآن : صفحه 10
• تاریخ قرآن : صفحه 19، 51، (181-210)، 190
• علوم القرآن : صفحه 27
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه (49-62)
• مجله بینات جلد 2 : صفحه 91-92
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (42-91)
• پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (41-62)