اجماع ( فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ اجماع ( فقه )

◄ اجماع بسیط ( فقه )

◄ اجماع تعبدی ( فقه )

◄ اجماع فعلی

◄ اجماع مدرکی ( فقه )

◄ اجماع مرکب ( فقه )

◄ اجماع مطلق

◄ اجماع منقول ( فقه )

توضیح مفهومی

اجماع

اجماع: اتّفاق نظر فقیهان بر حکم شرعی.

اجماع از منابع چهار گانه استنباط احکام شرعی به شمار می‌رود و در باب حجج و امارات اصول فقه از جهات گوناگون مورد بحث قرار گرفته است که به چند محور مهّم آن اشاره می‌شود.

حجیّت: اجماع هر چند در ردیف دلایل چهار گانه شمرده شده است، لیکن دلیل مستقلی نیست؛ بلکه قول معصوم علیه السّلام حجّت است و اجماع در صورتی حجت است که کاشف قطعی از قول معصوم باشد. از این رو، طرح آن در فقه در کنار کتاب و سنّت، جنبه صوری و ظاهری دارد. در مقابل، اهل سنّت از اجماع به عنوان دلیلی مستقل یاد کرده و آن را حجّت دانسته‌اند؛ هر چند مخالف قول معصوم علیه السّلام باشد. چنین اجماعی نزد شیعه، مردود و باطل است.

راه‌های کشف: از مباحث مهم در اجماع، چگونگی کشف آن از قول معصوم علیه السّلام است. صاحب نظران اصولی راه هایی برای کشف اجماع ذکر کرده‌اند که به مهم ترین آن‌ها اشاره می‌شود.

1. لطف: مقتضای لطف الهی به بندگانش هدایت آنان و جلوگیری از افتادن در وادی گمراهی است. بنابراین چنانچه امّت یا فقیهان بر امر نادرستی اجتماع نمایند، بر پیشوای معصوم علیه السّلام لازم است آنان را هر چند با القای اختلاف نظر در میانشان به حق رهنمون کند. از این جهت، اتّفاق نظر همه فقها در یک حکم و عدم وجود مخالف، نشانه درستی و صحّت آن نزد شارع مقدّس است. از این اجماع در فقه به « اجماع لطفی » یاد شده و ایده آن از شیخ طوسی است.

2. حسّ: مراد از حسّ، حصول علم به قول معصوم علیه السّلام در میان قول

اجماع کنندگان اعم از امّت و فقیهان از راه حسّ است که به سه گونه قابل تصوّر است:

یک - از راه تشرّف فرد یا افرادی از اجماع کنندگان به حضور امام زمان علیه السّلام و نقل حکم شرعی از آن حضرت به عنوان اجماع. این اجماع، « اجماع تشرّفی » نامیده می‌شود.

دو - فقها یا گروهی از آنان در حضور امام بر حکم شرعی اتّفاق کنند و حضرت، اتّفاق آنان را تأیید و تقریر نماید که از آن به « اجماع تقریری » یاد شده است.

سه - اتّفاق فقها بر حکم شرعی به گونه‌ای باشد که علم به دخول امام در میان آنان پیدا شود؛ هر چند شخص او شناسایی نشود. این نوع اجماع را « اجماع دخولی » گویند که سید مرتضی قائل به آن است.

3. حدس: به اجماع حاصل از راه حدس، « اجماع حدسی » گفته می‌شود و مراد از آن پیدایش قطع به قول معصوم علیه السّلام از اتّفاق نظر فقها بر حکمی است زیرا از اتفاق بر حکمی با وجود کثرت اختلاف در اکثر احکام، دانسته می‌شود که اتّفاقشان مستند به قول امام علیه السلام می‌باشد. اجماع هایی که متأخّران ادّعا می‌کنند، بیشتر، مبتنی بر حدس است؛ بر خلاف اجماع‌های قدما که مبتنی بر حسّ است.

تقسیمات: برای اجماع تقسیم هایی مانند اجماع محصّل (--» اجماع محصّل) و منقول (--» اجماع منقول) ؛ اجماع تعبّدی (--» اجماع تعبّدی) و مدرکی (--» اجماع مدرکی) ؛ اجماع بسیط (اجماع بسیط) و مرکّب (--» اجماع مرکّب) ذکر شده است. 1

1 - اصول الفقه 2 87 - 106 و الموسوعة الفقهیة المُیَسَّرة 1 500 - 517.