حسن و قبح ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حسن و قبح ( اصول فقه ) : مباحث مربوط به ادراک عقلی حُسن و قبح اشیا و ملازمه آن با حکم شرع
بحث حسن و قبح، بحثی کلامی است، اما به این مناسبت که در بحث دلیل عقل، اصولیون از مستقلات عقلی و غیرمستقلات عقلی سخن به میان می‌آورند، وارد علم اصول شده است.
در علم کلام بحث می‌شود که آیا افعال، جدای از بیان شارع و به خودی خود، دارای حسن و قبح می‌باشد، یا این که اتصاف افعال به حسن و قبح به بیان شارع بستگی دارد.
' اشاعره ' معتقدند حَسَن (خوب) آن است که شارع آن را پسندیده بداند و به انجام آن دستور دهد. به عقیده آنان حسن و قبح (خوبی و بدی) به یک امر واقعی بر نمی‌گردد، بلکه منوط به امر و نهی شارع است.
' عدلیه ' (امامیه و معتزله) معتقدند همه افعال، جدای از بیان شارع، دارای ملاکات واقعی و ارزش‌های عقلی است.
البته بعضی از افعال دارای حسن و قبح ذاتی بوده و به خوبی یا بدی توصیف می‌شود، مانند: حسن عدل و قبح ظلم.
برخی دیگر، اقتضای حسن و قبح داشته و اگر مانعی ایجاد نگردد، حسن یا قبیح می‌باشد؛ برای مثال، کذب، اقتضای قبح و صدق، اقتضای حسن دارد، اما اگر صدق باعث قتل بی گناهی شود، قبیح و اگر کذب موجب حفظ جان او گردد، حسن است.
برخی دیگر لا اقتضا می‌باشند، مانند: ضرب (زدن) که برای تأدیب، خوب و برای انتقام، بد است.
نکته:
بعد از اثبات حسن و قبح عقلی و این که عقل می‌تواند حسن (بایسته بودن) یا قبح (نبایسته بودن) بعضی از افعال را درک کند، اصولیون بحث کرده‌اند که آیا علاوه بر این، هر آن چه نزد عقل حَسَن یا قبیح بود نزد شارع هم حسن یا قبیح است؟
از این رو، در مستقلات عقلی، اصولی‌ها از دو مسئله، بحث می‌کنند:
1. صغرا، که کدام فعل اختیاری در نزد عقل، حسن و یا قبیح است؛
2. کبرا، که آیا هر چه را عقل درک نمود و طبق آن حکم کرد، شرع هم طبق آن، به وجوب یا حرمت حکم می‌کند یا نه.
منابع
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 16
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه (8-9)
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 210
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه (494-517)
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 361
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه (223-225)
- مقالات اصولی جلد 1 : صفحه 361
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حسن و قبح ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اخص
- حسن و قبح اعتباری، حسن و قبح ذاتی ( اصول فقه )، حسن و قبح شرعی ( اصول فقه )، حسن و قبح عرضی، حسن و قبح عرفی، حسن و قبح عقلی ( اصول فقه )
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حسن و قبح ( اصول فقه ) به زیرصفحه حسن و قبح ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 80، 81، 82
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 209، 210، 218، 305
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 72، 73
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 282، 284، 294
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 496، 499، 500
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 105
- المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 166
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه (494-517)، 495، 496، 499
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 414
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 15
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 361
- شرح اصول فقه جلد 2 : صفحه 19
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه (8-9)، 16
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 35، 37، 42
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 102
- مقالات اصولی جلد 1 : صفحه 361
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه (223-225)
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 24، 25
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 173