تفاوت میان نسخه‌های «جعاله ( قرارداد )»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۱۶
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
جُعاله - که جِعاله و جَعاله هم خوانده شده - در لغت عبارت است از مالی که در ازای انجام دادن کاری برای عامل قرار داده میشود و شرعاً عبارت است از تعهّد
به پرداخت مالی معین در برابر انجام دادن کاری حلال و درخور اعتنای عقلا، مانند آنکه کسی بگوید: هرکس گمشده مرا بیابد فلان مبلغ را به او میدهم. 1 برخی آن را به انشای چنین تعهّدی با عبارت بیانگر آن، تعریف کردهاند. 2 به آن که درخواستِ انجام دادن کار را میکند »جاعل«، به کننده کار »عامل« و به مال تعهد شده »جُعل« یا »جَعیله« گویند. 3
جعاله، عنوان بابی مستقل در فقه است که از احکام آن در این باب به تفصیل سخن گفتهاند.
ماهیّت جعاله: در اینکه جعاله عقد است) ر عقد (یا ایقاع) ر ایقاع (یا نوعی تسبیب عرفی و عقلایی و یا به اختلاف موارد و خصوصیات، متفاوت میباشد، اختلاف است. برخی از آن جهت که در تحقق جعاله ایجاب کافی است و نیازی به قبول نیست، آن را ایقاع دانستهاند، و برخی از آن جهت که انجام دادن کار توسط عامل، قبول به شمار میرود، آن را در ردیف عقود بر شمردهاند. 4
تفاوت جعاله با اجاره: تفاوت جعاله با اجاره اعمال، آن است که در اجاره) ر اجاره (به نفس عقد، مستأجر مالک عمل، و اجیر مالک اجرت میشود؛ بر خلاف جعاله که عامل پس از انجام دادن کار مستحق اجرت میگردد. برخی نیز تفاوت آن دو را در معیّن بودن منفعت و عوض در اجاره و عدم لزوم تعیین کار و - بنابه قولی - عوض در جعاله، دانستهاند. ضمن آنکه در عقد بودن اجاره اختلافی نیست، بر خلاف جعاله. 5
مشروعیّت: جعاله از تعهّدهای مشروع است که هر عمل حلالِ مورد اعتنای عقلا که انجام دادن آن بر عامل واجب نباشد، میتواند موضوع آن قرار گیرد. 6
ارکان: صیغه، جاعل، عامل، عمل و جُعل ارکان جعاله به شمار میروند.
1. صیغه: جعاله با هر لفظ بیانگر اذن در انجام دادن کاری در ازای عوض، محقق میشود. همچنین است نوشته، مانند نوشتن اطلاعیّه در مطبوعات و رسانهها و مانند آن. 7
جعاله میتواند مطلق یا مقیّد به زمان، مکان و یا حالتی خاص باشد. 8
در جعاله بنابر قول به ایقاع یا تسبیب بودن آن، قبول لازم نیست و بنابر قول به
عقد بودن، قبول فعلی کفایت میکند و نیازی به قبول لفظی نیست. 9
2. جاعل: در جاعل اهلیّت داشتن برای جعاله شرط است؛ از این رو، جاعل باید عاقل، رشید) ر رشد (و غیر محجور) ر حجر (باشد و نیز اذنی که به انجام دادن کاری میدهد ناشی از قصد توأم با اختیار او باشد. بنابر این، جعاله از دیوانه، سفیه) ر سفاهت (، محجور) کسی که نمیتواند به حکم حاکم شرع در مالش تصرف کند (و از روی شوخی یا اکراه) ر اکراه (صحیح نیست.
3. عامل: ویژگیهای معتبر در جاعل در عامل شرط نیست. آنچه در عامل لازم است امکان تحصیل کار مورد نظر جاعل است؛ در حدی که برای انجام دادن آن مانعی شرعی یا عقلی وجود نداشته باشد. بنابر این، کودک ممیّز حتی بدون اذن ولیّ میتواند عامل باشد؛ لیکن غیر ممیّز و دیوانه، بنابر قول به عقد بودن جعاله، فاقد اهلیّتاند و بنابر قول به ایقاع یا تسبیب بودن آن، برخی به جهت امکان تحقق عمل و وجود قصد - به معنای مطلق اراده - در آنان جعاله را صحیح دانستهاند. در مقابل، برخی دیگر، به جهت فقدان قصد انجام کار در برابر عوض در افراد یاد شده، آن را صحیح ندانستهاند. عامل لازم نیست معیّن باشد. 10
4. عمل: جعاله بر هر عملِ دارای منفعت عقلایی صحیح است؛ هرچند خصوصیاتِ آن معلوم نباشد؛ چون غرض از مشروعیّتِ جعاله انجام دادن کاری است که غالباً خصوصیات آن مجهول است، مانند پیدا کردن گمشده که مقدار مسافت و زمان لازم برای پیدا کردن، نامعلوم است. 11
5. جُعل) عوض (: عوض در جعاله بنابر مشهور باید با پیمانه یا وزن یا شمارش و یا غیر آن، در حدی که رفع غرر گردد، معلوم باشد؛ بنابر این، جعاله در صورت مجهول بودن عوض باطل است. برخی گفتهاند: مراد قائلان به اشتراط معلوم بودن عوض در جعاله، بطلان عوض است نه اصل عقد و در نتیجه عامل مستحق اجرت المثل خواهد بود. البته در صورت بطلان عقد نیز عامل مستحق اجرت المثل است، با این تفاوت که در صورت صحّت جعاله و بطلان عوض، اجرت المثل، در جعاله عوض
واقع میشود؛ لیکن بنابر قول جمعی، در صورتی که جهالت مانع تسلیم عوض نباشد، اشکالی ندارد، مانند آنکه جاعل بگوید: هرکس فلان گمشده را بیابد، نصف آن از آنِ او باشد و یا صاحب کالا به دلال بگوید: از فلان مبلغ هر چه بیشتر فروختی از آنِ خودت باشد. 12
در خصوص برده گمشده در صورت مجهول بودن جُعل بنابر قول مشهور، اگر در همان شهر بیابد، مستحق یک دینار و اگر در شهری دیگر بیابد مستحق چهار دینار است. این حکم، بنابر تصریح عدّهای در شتر گمشده نیز جاری است. 13
احکام: جعاله، قبل از اقدام عامل، از سوی هریک از جاعل و عامل قابل فسخ است. و پس از اقدام و قبل از اتمام کار، از سوی عامل قابل فسخ است و در این صورت، بنابر قول منسوب به مشهور، عامل مستحق اجرت نخواهد بود. برخی، به مقدار کار انجام شده، وی را مستحق اجرت دانستهاند، بویژه در جایی که اجرت قابل تقسیم و سبب فسخ، سببی غیر اختیاری باشد، مانند جایی که عامل نصف دیوار جعالهای را بسازد و سپس بمیرد. 14
اگر جاعل بعد از شروع عامل به کار، جعاله را فسخ کند باید اجرة المثل کار انجام شده را به عامل بپردازد. 15
عامل پس از اتمام کار و تحویل مورد جعاله، استحقاق اجرت پیدا میکند. بنابر این، گمشدهای را که یافته، چنانچه قبل از تحویل فرار کند، یابنده مستحق اجرت نخواهد بود. 16
در صورتی که جُعل برای فردی خاص قرار داده شود و دیگری کار درخواستی را انجام دهد، انجام دهنده مستحق اجرت نخواهد بود. 17
با تعدّد عوامل، جُعل به نسبت نقش هر یک در انجام دادن کار بین آنان تقسیم میشود و در صورت تساوی در نقش، به طور مساوی بین آنان تقسیم میگردد. 18
جاعل میتواند فرد اجنبی باشد؛ مثل اینکه کسی اعلام کند: هرکس گمشده فلانی را پیدا کند، من فلان مبلغ به او میدهم، که در این صورت، پرداخت جُعل بر عهده او خواهد بود نه صاحب گمشده. 19
1. مسالک الافهام 149 /11؛ الانوار اللوامع 2 195 - 194 /12. جواهر الکلام 187 /35؛ تحریر الوسیلة 3 586 /1. تحریر الوسیلة 4 586 /1.
مسالک الافهام 150 - 149 /11؛ جواهر الکلام 190 - 189 /35؛ مهذّبالاحکام 5 203- 202 /18. الروضة البهیة 439 /4؛ تحریر الوسیلة 6 586 /1. الروضة البهیة 439 /4؛ جواهر الکلام 7 192 - 191 /35. جواهر الکلام 189 /35؛ مهذّب الاحکام 8 201 /18. جواهر الکلام 9 189 /35. جامع المقاصد 189 /6؛ جواهر الکلام 10 191 - 189 /35. جواهر الکلام 189 /35 و 196؛ مهذّب الاحکام 11 208 - 206 /18. جواهر الکلام 14 207 - 205. 13 195 - 193. 12 193 - 191 /35. جامع المقاصد 195 - 194 /6؛ جواهر الکلام 200 - 198 /35؛ مهذّبالاحکام 15 217- 215 /18. جواهر الکلام 199 - 198 /35؛ مهذّب الاحکام 16 216 /18. جواهر الکلام 209. 18 197. 17 198 - 197 /35؛ مهذّب الاحکام 19 214 /18. جواهر الکلام 197 /35.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 90
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جعاله ( قرارداد )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- جعاله اکراهی، جعاله بعد از جعاله، جعاله به عوض مجهول، جعاله متعدد، جعاله مردد
- به لحاظ جاعل:
- جعاله امیر لشکر، جعاله بیگانه، جعاله سفیه، جعاله عبد، جعاله غیر قاصد، جعاله فضولی، جعاله کودک، جعاله مجنون، جعاله مفلس
- به لحاظ حکم عمل:
- جعاله بر عمل حلال، جعاله بر محرمات، جعاله بر مستحبات، جعاله بر واجبات
- به لحاظ زمان و مکان:
- جعاله به مدت مجهول، جعاله به مدت و عمل، جعاله مقید به زمان، جعاله مقید به مکان
- به لحاظ عامل:
- جعاله با جماعت، جعاله با کودک، جعاله با مجنون
- به لحاظ عمومیت:
- جعاله خاص، جعاله عام
- به لحاظ معلومیت عمل:
- جعاله بر عمل مجهول، جعاله بر عمل معلوم
- به لحاظ نوع جعاله:
- جعاله بنائیه، جعاله قولی، جعاله کتبی
- به لحاظ نوع عمل:
- جعاله بر استخراج معدن، جعاله بر استیفای دین، جعاله بر التقاط، جعاله بر عبادات، جعاله بر عمل غیر ممکن، جعاله بر عمل لغو، جعاله بر قضاوت
وابسته
- احکام جعاله، ارکان جعاله، امان بدون جعل، امان به جعل، انفساخ جعاله، بیمه به صیغه جعاله، جعل ( عوض )، خیار در جعاله، خیار غبن در جعاله، دعوی در جعاله، شرایط جعاله، صیغه جعاله، عامل جعاله، فرار مجعول علیه، فسخ جعاله، قبول جعاله، لزوم جعاله، مبطلات جعاله، مرگ مجعول علیه، مزارعه جعالهای، مشروعیت جعاله، وصیت به جعل، وکالت به جعل، وکالت در جعاله
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جعاله ( قرارداد ) به زیرصفحه جعاله ( قرارداد )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==index.php?catid=50
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 4 : صفحه 439
- الشرح الکبیر جلد 4 : صفحه 60
- المصادر الفقهیة جلد 23 : صفحه 487، 489، 495، 503، 511
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 15 : صفحه 208
- تبصرة المتعلمین جلد 13 : صفحه 389
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 586
- تذکرة الفقهاء (ط ق) جلد 2 : صفحه 285
- ترجمه شرایع الاسلام جلد 3-4 : صفحه 1091
- ترمینولوژی حقوق : صفحه 196
- توضیح المسائل : صفحه 300
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 35 : صفحه 187، 198
- روضة الطالبین جلد 4 : صفحه 335
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 16 : صفحه 173
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 36-1 : صفحه 189
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 3 : صفحه 163
- عیون الحقائق الناظرة فی تتمة الحدائق الناظرة جلد 2 : صفحه 115
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 90
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 183
- کلمة التقوی جلد 5 : صفحه 41
- مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 2 : صفحه 1551
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 10 : صفحه 145
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 6 : صفحه 77
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 11 : صفحه 149، 163
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 13 : صفحه 401
- مهذب الاحکام جلد 18 : صفحه 201