تفاوت میان نسخه‌های «امثال قرآن»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۲۲:۳۳
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
امثال قرآن : مَثَل‌های استفاده شده در قرآن
مَثَل به معنای: مانند، همتا، شِبْه و نظیر آمده است. ابواسحاق ابراهیم بن سیار معروف به نظام می‌گوید: در «مَثَل» چهار چیز مجتمع است که در سخنان دیگر با هم جمع نمی‌شود: 1. کوتاهی و کمی لفظ؛ 2. روشنی معنا؛ 3. خوبی تشبیه؛ 4. لطف کنایه. و این نهایت بلاغت است که بالاتر از آن ممکن و متصور نیست.
ابوعبید قاسم بن سلام درباره امثال عرب می‌گوید: مَثَل، رشته و شعبه‌ای از فلسفه و حکمت عرب در زمان جاهلیت و عصر اسلامی بود که در اثنای سخن می‌آوردند و با آن، مقصود خود را به کنایه - که ابلغ از تصریح است - ادا می‌کردند. سه وصف مطلوب «اختصار لفظ»، «صحت معنا» و «حُسن تشبیه» در امثال جمع است.
یکی از اسلوب‌های بیانی قرآن، مَثَل آوردن است. در اهمیت امثال قرآن همین بس که برخی به استناد روایتی از پیامبر اکرم (ص) علوم قرآن را به پنج گروه «حلال، حرام، محکم، متشابه و امثال» تقسیم کرده‌اند.
ماوردی می‌گوید: از مهم‌ترین علوم قرآن، علم امثال است. در آیات فراوانی از قرآن کریم به آوردن مَثَل و تمثیل تصریح شده است؛ مانند: «وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْآنِ مِن کُلِّ مَثَلٍ» (اسراء// 89) ؛ «وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْآنِ مِن کُلِّ مَثَلٍ» (زمر// 27) و «کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللّهُ الأَمْثَالَ» (رعد// 17) .
مَثَل در قرآن به معانی مختلف آمده است؛ از جمله:
1. شبیه و نظیر (عنکبوت// 42 و نحل// 29) ؛ 2. صفت (محمد (ص) // 60) ؛ 3. عبرت (زخرف// 56) ؛ 4. حکایات تمثیلی (کهف// 32) ؛ 5. نمونه کامل (زخرف// 59) ؛ 6. داستان‌های گذشتگان و سرگذشت (بقره// 214) ؛ 7. عذاب (فرقان// 39) ؛ 8. سنن (زخرف// 8) .
واژه‌های مَثَل (به فتح اول و دوم) و مِثل (به کسر اول و سکون دوم) هر دو در قرآن به اَمثال جمع بسته شده‌اند. کلمه مَثَل در هشتاد آیه و مِثل در 81 آیه آمده است.
گفته شده: مَثَل‌های قرآنی با معنای مصطلح و رایج 'مَثَل' تفاوت دارد. مَثَل عبارت است از کلامی که در واقعه‌ای، به مناسبت با آن واقعه، گفته شده سپس در طول زمان در وقایع مشابه نیز بکار گرفته می‌شود. به این ترتیب، قوام مَثَل، رواج آن بر سر زبان‌ها و انتشار آن میان اقوام است، و این در حالی است که خداوند بخشی از مطالب قرآنی را همان زمان نزول و قبل از انتشار میان مردم، مَثَل نامیده است. در حقیقت آنچه در قرآن مَثَل نامیده شده از سنخ تمثیل قیاسی است که علمای بلاغت در علم بیان متعرض آن شده‌اند و قوام آن به تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز است، و صاحب ~تلخیص المفتاح~ آن را 'مجاز مرکب' نامیده و چنین تعریف کرده است: 'إنّه اللفظ المرکب المستعمل فیما شُبّه بمعناه الأصلی تشبیه التمثیل للمبالغة فی التشبیه'. پس هر مَثَلی که در قرآن آمده از قبیل تمثیل است نه مَثَل مصطلح.
اَمثال قرآن از نظر محتوا شامل آیاتی است که در باره احوال گذشتگان و رخدادهای ویژه نیاکان سخن گفته است.
برخی از تقسیمات امثال قرآن عبارتند از:
1. تقسیم به لحاظ ظهور مَثَل و عدم آن: امثال ظاهر (مصرح) ؛ امثال کامن (غیر صریح) ؛ أمثال سایر (مرسل) .
2. تقسیم به لحاظ قصد: امثال مقصوده؛ امثال غیر مقصوده.
3. تقسیم به لحاظ نوع آیات: امثال مدنی؛ امثال مکی.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 486
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 284
- تفسیر امثال القرآن : صفحه 643
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 44
- التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 273
- الامثال فی القرآن الکریم : صفحه 15
- الامثال فی القرآن الکریم : صفحه (16-17)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «امثال قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- امثال تخییلی قرآن
- به لحاظ تشبیه:
- امثال تشبیهی قرآن، امثال تمثیلی قرآن
- به لحاظ حسی وغیرحسی بودن طرفین تمثیل:
- تمثیل حسی به حسی، تمثیل حسی به غیرحسی، تمثیل غیر حسی به حسی
- به لحاظ طول مثل:
- امثال بلند قرآن، امثال کوتاه قرآن
- به لحاظ ظهورورواج مثل وعدم آن:
- امثال سایر قرآن، امثال ظاهر قرآن، امثال کامن قرآن
- به لحاظ فرضی وحقیقی:
- امثال حقیقی قرآن، امثال فرضی قرآن
- به لحاظ قصد:
- امثال غیر مقصود قرآن، امثال مقصود قرآن
- به لحاظ نوع آیات:
- امثال قصصی قرآن، امثال مدنی، امثال مکی
- به لحاظ هیچ چیز:
- امثال مقارنه قرآن، تمثیل مختلط
وابسته
- امثال علوی، امثال نبوی، تضمین قرآن، تعداد امثال قرآن، تمثیل (بلاغت)، حکمت امثال قرآن، خصایص امثال قرآن، عناصر امثال قرآن، مصادر امثال قرآن، موضوعات اَمثال قرآن
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امثال قرآن به زیرصفحه امثال قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 390
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 44، 46
- الامثال فی القرآن الکریم : صفحه 15
- الامثال فی القرآن : صفحه 108، 151، 228، 239، 251، 253، 453
- الامثال فی القرآن الکریم : صفحه (16-17)
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (484-490)، 486
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 25
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 571
- التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه (272-298)، 273، 592
- امثال قرآن (فصلی از تاریخ قرآن کریم) : صفحه 128
- تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 643
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 33
- تفسیر امثال القرآن : صفحه 643
- تناسب آیات : صفحه 15
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 284
- مثل در قرآن کریم : صفحه 111
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 14
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 69، 152