کیفیت نزول قرآن

توضیح مفهومی

کیفیت نزول قرآن : شیوه‌های مختلف وحی بر پیامبر (ص)

منظور از کیفیت نزول قرآن، چگونگی نزول وحی بر رسول گرامی (ص) است؛ اعم از نزول به‌واسطه جبرئیل یا بدون واسطه. همچنین حالات و عوارض روحانی و جسمانی رسول گرامی اسلام (ص) هنگام دریافت وحی و نیز حوادث همزمان یا پیش از نزول وحی که در حقیقت زمینه‌ساز نزول بود، همگی در کیفیت نزول قرآن مورد نظر است.

در آیه 51 سوره شوری رابطه غیبی خدا با پیامبران به سه صورت بیان شده است:

1. از طریق وحی و القای در قلب؛ 2. شنیدن صدای غیبی بدون رؤیت گوینده؛ 3. ارسال پیام الهی توسط فرشته.

علامه طباطبایی (ره) در تحقیق این موضوع می‌فرماید: آیات و روایات در کیفیت نزول سوره‌های قرآن مختلف است و بعضی بر این دلالت دارد که خداوند متعالی تجلی کرده، وحی می‌فرموده است، و این وحی، بی‌واسطه است. از بعضی نیز استفاده می‌شود که وحی الهی توسط جبرئیل بوده است. در آیه 51 سوره شوری: «وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا» «وحی خدا» قسیم «ارسال رسل» قرار گرفته است؛ یعنی «وحیاً» با «فرستادن مأمور و رسول» یا «تکلم از ورای حجاب» مقابل افتاده است. پس هرجا وحی بوده، دیگر جبرئیل نبوده است؛ بلکه توسط خود حضرت حق بی‌واسطه بوده است و آن‌جاهایی که توسط جبرئیل نازل می‌شده، دیگر جلوه خدا بدون واسطه نبوده است.

از سوی دیگر، در قرآن سه آیه داریم که بر نزول قرآن توسط جبرئیل، روح‌القدس و روح‌الأمین دلالت دارند: آیه 97سوره بقره؛ آیه 102 سوره نحل؛ آیه 193 سوره شعراء. ظاهر این آیات این است که همه قرآن را جبرئیل نازل کرده است.

برای کسب حقیقت مطلب و جمع بین آیات می‌گوییم کیفیت نزول وحی سه مرحله دارد:

مرحله اول: نزول وحی از جانب خدا بی‌واسطه.

مرحله دوم: از جانب خدا با واسطه جبرئیل؛ یعنی در جایی که خدا وحی می‌کرده، جبرئیل هم بوده و خداوند توسط جبرئیل وحی می‌کرده است.

مرحله سوم: این که از جانب جبرئیل هم بی‌واسطه نبوده باشد؛ بلکه توسط اعوان و یاران او وحی می‌شده است. در این صورت، خداوند توسط جبرئیل و از جبرئیل توسط اعوان او وحی ابلاغ می‌شده است. در این قسم، هم خدای متعالی حاضر بوده است و هم جبرئیل و هم اعوان جبرئیل. در تمام این سه مرحله، اهل سه مرحله (حضرت حق، جبرئیل و سَفَره کِرام بَرَره) حاضر بوده‌اند و نزول وحی هم در هر یک از مراحل توسط همه این‌ها (کرام برره، جبرئیل و حضرت حق) صورت می‌گرفته است، غایة‌الامر در بعضی از موارد نظر اصلی به خود ذات حق بوده است؛ به طوری که به جبرئیل و سَفَره نظر نمی‌شده است؛ و این در مواردی است که حال رسول خدا (ص) تغییر می‌کرده و طبق آیه سوره شوری «وحیاً» بوده است. و در برخی از موارد نظر اصلی به جبرئیل بوده است؛ طوری که به سَفَره نظر نمی‌شده، و نظر به حق از آینه و مرآت جبرئیل بوده است. و در بعضی از موارد هم نظر اصلی به همان فرشتگان زیردست و اعوان جبرئیل یعنی سَفَره بوده و از دریچه وجود و تعین آن‌ها به جبرئیل و حضرت حق نظر می‌شده است. این قسم اخیر هم مطابق همان آیه «أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا» بوده است؛ ولی گاهی توسط جبرئیل و گاهی توسط سَفَره کرام بَرَره (فرشتگانی ارجمند و نیکوکار) که یاران و اعوان او هستند، نزول قرآن صورت گرفته است.

نیز ر.ک:نزول جبرئیل، صوت وحی، صور نزول جبرئیل.

منابع

1. مهرتابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه طباطبایی : صفحه (208-221)
2. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (94-105)
3. تاریخ قرآن : صفحه 99
4. مباحث فی علوم القرآن : صفحه (22-28)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «کیفیت نزول قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

کیفیت وحی بر پیامبر ( ص )

اعم

کیفیت نزول وحی

وابسته

نزول قرآن

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه کیفیت نزول قرآن به زیرصفحه کیفیت نزول قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آشنایی با قرآن : صفحه 61
• اسباب النزول : صفحه 5
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 146، 152
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1-1 : صفحه 146، 152
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 192، 228، 229
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (55-70)، (94-105)
• القرآن فی الاسلام : صفحه 151
• تاریخ قرآن : صفحه 99
• علوم القرآن : صفحه 150، 151
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه (22-28)
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 43، 49، 50، 51
• مهرتابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه طباطبایی : صفحه (208-221)