موانع ارث
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
موانع: موانع ارث یا موجب محرومیّت از همه ارث میشود یا از بعض آن. بخش اول عبارت است از:
1. کفر: کافر از مسلمان ارث نمی‌برد، امّا مسلمان از کافر ارث می‌برد. 11
2. قتل: کشتن عمدی کسی به ناحق - نه برای قصاص، دفاع یا حدّ و مانند آن - موجب محرومیّت قاتل از ارث است. به قول مشهور، در قتل خطایی، قاتل تنها از دیه پرداختی محروم است. 12 در این که قتل شبه عمد مانند قتل خطایی است یا حکم قتل عمد را دارد، اختلاف است. قول نخست به ظاهر کلمات بیشتر فقها نسبت داده شده است. 13
3. برده بودن: برده بودن مورّث یا وارث مانع ارث است، مگر آن که وارث، منحصر به برده باشد. در این صورت، برده - هر چند به طور قهری - از ترکه خریداری و آزاد می‌گردد و باقی مانده ترکه به او داده میشود. 14
در این که برده در هر طبقه‌ای از طبقات سه گانه که باشد در صورت انحصار وارث به او، آزاد شود یا آن که این حکم اختصاص به پدر و مادر یا آنان به اضافه فرزندان میّت دارد، اختلاف است. 15
4. لعان: اگر مردی با همسرش برای نفی فرزند از خود، ملاعنه (--» لعان) کند، زن و شوهر از یکدیگر و نیز مرد از فرزند مورد لعان و بالعکس، ارث نمی‌برند. 16
5. زنا: نه زنا زاده از پدر و مادر خود ارث می‌برد و نه پدر و مادر و نزدیکان آنان از وی. 17
6. طبقه سابق: وجود هر طبقه پیشین از طبقات یاد شده، مانع ارث بردن طبقه بعدی است. همچنین در یک طبقه، آن که به میّت نزدیک تر است، مانع ارث بردن خویشاوند دورتر میشود. در فقه، از این نوع مانع به « حَجب حرمان » تعبیر شده است 18 (--» حجب) .
بخش دوم، کاهش سهم وارث از مرتبه بالا به مرتبه پایین تر: گاهی به خاطر بروز مانعی، سهم وارث از حدّ اعلی به حدّ ادنی تنزّل می‌کند. به عنوان مثال، وجود فرزند، موجب کاهش سهم شوهر از نصف به
یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم میشود. فقها از این نوع مانع به « حَجب نقصان » تعبیر کرده‌اند. 19
جهات استحقاق: استحقاق ارث گاهی به « فرض » و « تسمیه » است؛ یعنی بر سهم وارث در قرآن کریم، تصریح شده است، 20 و گاهی به « قرابت » مانند استحقاق عمو و عمّه که در قرآن، سهمی برای ایشان تعیین نشده است و تحت عنوان « اولوا الارحام » مندرج هستند 21، و گاهی به هر دو سبب که از آن به « ردّ » تعبیر میشود یعنی ارث بردن وارث، افزون بر فریضه به سبب قرابت با میّت نیز می‌باشد، برای مثال، اگر وارث، تنها یک دختر باشد، نصف ترکه را به « فرض » و نصف دیگر را به « قرابت » ارث می‌برد.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 350
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
شامل حاجب هم میشود چون از نظر لغت و عرف مانع به حساب میآید.
اعم
اخص
- به لحاظ رقیت:
- رقیت مورث، رقیت وارث
- به لحاظ منع از بعض ترکه:
- جنین وارث، حَبْوَه، عدم حضور مورث، هزینه تجهیز مورث، وصیت اقل از ثلث
- به لحاظ منع از همه ترکه:
- ترکه موقوف، جنایت عمدی عبد مورث، حواجب ارث، دَین مستغرق ترکه، طبقه مقدم ارث، علم به تقارن مرگ متوارثین، قتل مورث، کفر وارث، لِعان، ولادت از زنا، ولادت بدون استهلال
وابسته
- ارث ( استحقاق )، ارث ولدالزنا، اشتباه حریت وارث، انتفای موانع ارث، برائت از نسب، توارث غرقی با وجود مانع، شک در تقدم قتل مورثین، شک در توارث، شک در قاتل مورث، شک در کفر وارث، قتل خطایی ( فقه )، منع امام بر ورثه کافر، ناظر قتل مورث، نکاح بیمار، نکاح مفقود الزوج
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه موانع ارث به زیرصفحه موانع ارث/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 8 : صفحه 26
- القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 287
- المهذب جلد 2 : صفحه 124
- تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 363
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 39 : صفحه 15
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 350
- مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 3 : صفحه 1630
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 11 : صفحه 471
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 13 : صفحه 19
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 17 : صفحه 164
- مهذب الاحکام جلد 30 : صفحه 12