حواجب ارث

- در هر مرتبه - به میّت نزدیک‏تر است، مانع ارث بری فرد یا طبقه دورتر می‏شود. به عنوان مثال، پدر، مادر و فرزندان میّت) طبقه اوّل (، برادران و اجداد میّت) طبقه دوم (را از ارث بردن، باز می‏دارند، و نیز وارثان طبقه دوم، مانع ارث بردن وارثان طبقه سوم) عمو، دایی، عمه و خاله (هستند. همچنین وارثان طبقه سوم، فرزندان خود را از ارث بردن باز می‏دارند یا خویشاوندان نسبی میّت، مانع ارث بَری مُعتِق، ضامن جریره) ر ولاء (و امام علیه السّلام هستند. 1

در صورت یکسان بودن وارثان در رتبه، وارثی که از طرف پدر و مادر با میّت نسبت دارد، مانع وارثی است که نسبت او با میّت تنها از ناحیه پدر است. بنابر این، برادر پدری و مادری میّت، حاجب برادر پدری او است؛ جز موردی که وارث، پسر عموی پدری و مادری و عموی پدری باشد. در این فرض، پسر عمو، حاجب عمو خواهد بود. 2

حجب نقصان: وجود وارثی در میان ورثه که سبب می‏شود سهم وارث دیگر از مرتبه اعلی به مرتبه ادنی کاهش پیدا کند و وی از بعض سهم الارث خود محروم گردد. در حجب نقصان دو گروه، حاجب هستند:

الف: فرزند یا فرزندِ فرزند و هر چه پایین‏تر، که مانع ارث بَری پدر و مادر میّت نسبت به مازاد یک ششم می‏شود، جز در صورتی که وارث میّت تنها یک دختر با پدر و مادر یا یکی از آن دو باشد، و یا چند دختر و یکی از والدین باشند. در این صورت دختر نصف ترکه و هر یک از پدر و مادر یک ششم آن را به ارث می‏برند و باقی مانده، بنابر مشهور، به نسبت سهمشان میان آنان تقسیم می‏شود.

علاوه بر آن، فرزند میّت مانع ارث بری هریک از زن و شوهر نسبت به سهم اعلای آنان است و باعث می‏شود سهم شوهر از نصف به یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم کاهش یابد. 3

ب: برادران و خواهران میّت که با شرایط زیر، حاجب مادر هستند و وجود آنان سبب می‏شود سهم مادر از یک سوم به یک ششم کاهش یابد:

220

1. تعداد آنان دو برادر یا بیشتر، یا یک برادر و دو خواهر، یا چهار خواهر با مادر باشد.

2. بنابر مشهور، قاتل یا کافر و یا برده نباشند.

3. برادران یا خواهران پدری و مادری یا پدری باشند، نه مادری.

4. بنابر مشهور، پدر نیز زنده باشد.

5. برادران یا خواهران، متولد شده باشند. 4

1. الروضة البهیة 51 /8؛ جواهر الکلام 2 78 - 77 /39. الروضة البهیة 3 54 - 53 /8. جواهر الکلام 78 /39؛ الروضة البهیة 4 58 /8. جواهر الکلام 89 - 83 /39.