مجاز ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
مجاز ( اصول فقه ) : استعمال لفظ در غیر معنای موضوعٌ له
مجاز، در دیدگاه مشهور، عبارت است از استعمال لفظ به کمک قرینه، در غیر معنایی که برای آن وضع شده است، به سبب علاقه و مناسبت میان آن معنا و معنای موضوع له، مانند: استعمال لفظ ' اسد ' در انسان شجاع در جمله ' رأیت اسداً یرمی ' به خاطر علاقه مشابهت بین انسان شجاع و شیر در شجاعت و به کمک قرینه (یرمی) .
میان اصولی‌ها اختلاف است که آیا استعمال لفظ در معنای مجازی به اذن و ترخیص واضع بستگی دارد و آن هم فقط در محدوده علایقی است که در علم بیان ذکر شده، یا این که استعمال آن تابع پسند طبع و ذوق سلیم است؛ مشهور قدما، استعمال لفظ در معنای مجازی را تابع اذن واضع و در محدوده علایق شناخته شده می‌دانند و مشهور متأخران از جمله مرحوم ' محقق نائینی ' و ' آخوند خراسانی ' نظر دوم را پذیرفته‌اند.
نکته:
' سکاکی ' معتقد است مجاز عبارت است از استعمال لفظ در موضوع له ادعایی؛ برای مثال، انسان شجاع را مصداق ادعایی شیر درنده به حساب می‌آورد؛ یعنی ادعا شده که او یکی از افراد شیر است، و سپس لفظ اسد را در آن استعمال می‌کند. ' زید اسد '؛ یعنی زید مصداق ادعایی اسد است.
بنابراین، در نظر ' سکاکی ' مجاز نیز استعمال لفظ در موضوع له است، با این ادعا که فرد شجاع، مصداقی از مصادیق شیر درنده است. به این نظریه، نظریه ' مجاز عقلی ' می‌گویند.
منابع
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 27
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 29
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 50
- مبادی فقه و اصول : صفحه 83
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه (21-23)
- تمهید القواعد : صفحه 95
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 59
- اصطلاحات الاصول : صفحه 118
- التمهید فی تخریج الفروع علی الاصول : صفحه 185
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 60
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- مجاز عرفی، مجاز لغوی ( اصول فقه )، مجاز مرکب ( اصول فقه )، مجاز مفرد ( اصول فقه )
- به لحاظ کثرت استعمال:
- مجاز راجح، مجاز متعارف، مجاز مشهور
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مجاز ( اصول فقه ) به زیرصفحه مجاز ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 453
- اصطلاحات الاصول : صفحه 118، 291
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 170
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 27
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 137
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 26، 46
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 339
- التمهید فی تخریج الفروع علی الاصول : صفحه 185
- التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 74
- الحاشیة علی استصحاب القوانین : صفحه 21
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 297
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 161
- اللمع فی اصول الفقه : صفحه 59
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 229، 286، 308، 321، 328، 329، 332، 333، 337، 344، 345، 413
- المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 91
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 59
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 60، 61، 63، 87
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 43، 44
- تمهید القواعد : صفحه 95
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه (21-23)، (23-21)، 43، 44، 45، 467
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 50
- شریعت در آئینه معرفت : صفحه (124-126)
- عدة الاصول (ط.ق) جلد 1 : صفحه 141، 144، 163، 165، 212
- عدة الاصول (ط.ق) جلد 2 : صفحه 118، 120، 124
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 23
- فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 576
- مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 63، 71و73
- مبادی فقه و اصول : صفحه 83
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 29
- معارج الاصول : صفحه 55
- نهایة الاصول : صفحه 28، 29، 323، 379