شک تقدیری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
شک تقدیری : شک فرضیِ شخص غافل، معلَّق بر توجه و التفات
شک تقدیری، مقابل شک فعلی بوده و عبارت است از شکی فرضی؛ یعنی بر فرض توجه و التفات مکلف، نسبت به موضوع حتماً برای او شک به وجود می‌آمد.
توضیح:
هنگامی در مکلف شک به موضوع پدید می‌آید که به آن توجه داشته باشد، ولی چنان چه مکلف از موضوع غافل بوده و به آن توجهی نداشته باشد، نمی‌توان گفت به آن شک دارد. البته برای غافل می‌توان شک تقدیری، تصور کرد؛ به این صورت که وی اگر به موضوع توجه می‌داشت، برایش شک پدید می‌آمد؛ برای مثال، شخصی اول صبح می‌داند محدث است، سپس حالت غفلت برایش به وجود می‌آید و بدون توجه به حدث و طهارت، با همان حال، نماز ظهر را می‌خواند، و بعد از نماز، شک می‌کند آیا بعد از حدثی که اول صبح پیش آمد، وضو گرفت یا نه؛ در این که چنین شخصی برای نمازهای بعد باید در پی طهارت باشد، شکی نیست، اما درباره نمازی که خوانده است آیا می‌توان استصحاب حدث جاری کرد و حکم به بطلان آن حکم نمود یا خیر؟
جواب این است که وی هنگام خواندن نماز ظهر، غافل بوده و توجهی به موضوع نداشت، پس شکی هم برای وی نبود و چون شکی در کار نبود، نمی‌توانست استصحاب حدث صبح کند و هنگام ورود به نماز، استصحاب حدث در میان نبوده است. بلی، اگر او توجه پیدا می‌کرد و درباره از بین رفتن حدث، شک می‌نمود، استصحاب حدث جاری می‌شد، که لازمه آن، عدم جواز اشتغال به نماز بود؛ یعنی اگر با آن حال نماز می‌خواند، نمازش باطل بود. اما فرض مسئله این است که او پیش از نماز غافل بوده و شکی نداشته و چون شک نداشته، استصحاب حدث نکرده است، پس نمی‌توان به بطلان نماز او حکم کرد، بلکه در این فرض، طبق قاعده فراغ، نمازی که خوانده، صحیح است.
نکته:
در بحث استصحاب، از شک تقدیری سخن به میان می‌آید، چون در استصحاب، به نظر مشهور، فعلیت شک و یقین معتبر است و شک و یقین تقدیری مفید نیست.
منابع
- الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 39
- تحریرالفصول جلد 5 : صفحه 922
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 90
- شرح اصول فقه جلد 4 : صفحه 210
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 454
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 351
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 252
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 355
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 348
- نهایة الافکار جلد 1-4 : صفحه 14
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 4 : صفحه 596
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 213
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شک تقدیری به زیرصفحه شک تقدیری/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 351
- اصول الاستنباط : صفحه 280
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 252
- الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 39
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 454
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 90
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 348، 355
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 213
- تحریرالفصول جلد 5 : صفحه 922
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 447
- شرح اصول فقه جلد 4 : صفحه 210
- کفایة الاصول : صفحه 460
- منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 28
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 4 : صفحه 596
- نهایة الافکار جلد 1-4 : صفحه 14
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 14، 15
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 14، 15