شرایط عامه تکلیف ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
شرایط عامه تکلیف ( اصول فقه ) : امور دخیل در فعلیت هر تکلیف شرعی
شرایط عامه تکلیف، شرایطی است که همه تکالیف شرعی به آنها مقید می‌باشد، مانند: بلوغ، عقل، قدرت و اختیار. در مورد شرایط عامه تکلیف دو مبنا وجود دارد:
1. مشهور اعتقاد دارند این شرایط، شرایط فعلیت حکم است و بدون وجود آنها حکم بر مکلف فعلیت پیدا نمی‌کند؛ برای مثال، تکلیف درباره عاجز ـ که شرط قدرت را ندارد ـ هیچ گاه به مرحله فعلیت نمی‌رسد؛
2. برخی دیگر، هم چون امام خمینی (ره) ، اعتقاد دارند این شرایط نه شرایط اصل تکلیف است و نه شرایط فعلیت تکلیف، بلکه نبودن هر یک از این شرایط عذری عقلی است که از احتجاج مولا، در برابر تکلیف بر عبد مانع می‌شود.
بنابر مبنای دوم، تکلیف درباره عاجز نیز فعلی است، ولی چون مخالفت او با تکلیف فعلی، از روی عذر عقلی است، مولا حق ندارد بر ضد او احتجاج نموده و او را عقاب کند.
نکته اول:
به عقیده اهل سنت، اسلام نیز از شرایط عامه تکلیف است، ولی مشهور شیعه معتقد است اسلام شرط تکلیف نیست، بلکه تکلیف هم برای مسلمان و هم کافر ثابت است.
نکته دوم:
در این که آیا علم و آگاهی نیز از شرایط عامه و اولیه تکلیف است یا نه، اختلاف وجود دارد؛
به عقیده اشاعره علم از شرایط عمومی تکلیف است و کسی که عالم نباشد در واقع مکلف هم نیست و بر همین اساس آنها احکام خدا را مختص به عالمان می‌دانند.
اما امامیه به اتفاق، علم را از شرایط اولیه و عامه ندانسته و در اصل تکلیف دخیل نمی‌دانند، بلکه معتقدند احکام واقعی میان عالم و جاهل مشترک است و جهل و علم تنها در مرحله تنجّز تکلیف دخالت دارد؛ بنابر این، اگر کسی به تکلیف عالم بود، تکلیف بر او منجّز می‌شود و مخالفت با آن برای او عقاب می‌آورد، و اگر جاهل بود ـ هر چند در واقع مکلف است ـ در صورتی که مقصر باشد در حکم عالم است و اگر قاصر باشد معذور است و تکلیف در حق او منجّز نخواهد بود. دراین مورد، اصولیون امامی دو دسته شده‌اند: بعضی مثل مرحوم ' آخوند خراسانی ' علم را علت تامه تنجّز تکلیف، و برخی دیگر مانند مرحوم ' مظفر ' علم را مقتضی یا شرط تنجّز دانسته‌اند.
منابع
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 92
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه (191-192)
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 218
- سیری کامل در اصول فقه جلد 12 : صفحه 142
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 187
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 364
- نهایة الاصول : صفحه 174
- مبادی فقه و اصول : صفحه 326
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شرایط عامه تکلیف ( اصول فقه ) به زیرصفحه شرایط عامه تکلیف ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 151
- اصطلاحات الاصول : صفحه 12، 13
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 65، 67
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 92، 305
- الفوائد الحائریة : صفحه 56
- المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 484
- المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 255
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 364
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 207، 211
- سیری کامل در اصول فقه جلد 12 : صفحه 142
- سیری کامل در اصول فقه جلد 6 : صفحه 187
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه (191-192)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 259
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 171
- مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 115
- مبادی فقه و اصول : صفحه 326
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 218
- منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 127
- نهایة الاصول : صفحه 174