شرایط اصل احتیاط

توضیح مفهومی

شرایط اصل احتیاط : امور دخیل در صحت اجرای اصل احتیاط

شرایط اصل احتیاط، به شرایطی گفته می‌شود که بدون وجود آنها، اصل احتیاط جاری نمی‌گردد. درباره شرایط اصل احتیاط اختلاف است؛ برخی اعتقاد دارند احتیاط وقتی حسن (نیکو) است که حجت معتبری بر خلاف آن نباشد. برخی دیگر معتقدند در عبادات، به دلیل لزوم قصد قربت، جست‌و‌جو لازم است و قبل از جست‌و‌جو، احتیاط را جایز نمی‌دانند.

اما مشهور اصولی‌ها معتقدند جریان این اصل، منوط به وجود شرط خاصی نیست و فقط به ثبوت موضوع اصل احتیاط ـ که شک در حکم واقعی می‌باشد ـ متوقف است، بنابراین، رعایت احتیاط در تمام موارد ' حسن ' است، مگر این که باعث اختلال نظام و هرج و مرج در زندگی انسان گردد که در این صورت جایز نیست، زیرا نزد شارع، اختلال نظام، مبغوض بوده و احتیاطی که منجر به آن گردد هیچ گونه حسنی ندارد.

مرحوم ' آخوند خراسانی ' اعتقاد دارد در همه موارد ـ عبادات و معاملات ـ رعایت احتیاط خوب است؛ قبل از جست‌و‌جو باشد یا بعد از آن، احتمال دست یابی به حکم واقعی ضعیف باشد یا قوی، اماره معتبری بر خلاف آن باشد یا نباشد. وی سپس می‌گوید: حتی در عبادات ـ اگر چه رعایت احتیاط، مستلزم تکرار نیز باشد ـ حسن احتیاط، محفوظ است. طبق این دیدگاه:

1. در توصلیات و اموری که قصد قربت در آنها معتبر نیست، رعایت احتیاط خوب است؛ برای مثال، شخص می‌داند یکی از دو لباس او متنجس شده است و با وجود این که می‌تواند تحقیق کند که کدام لباس متنجس است، هر دو لباس را تطهیر می‌نماید.

2. در عبادات، گاهی احتیاط مستلزم تکرار عمل نیست ـ مانند دوران امر بین اقل و اکثر ارتباطی ـ برای مثال، شخص نمی‌داند چیزی برای نماز جزئیت دارد یا نه _ واجب است یا مستحب _؛ در این صورت، احتیاط در به جا آوردن آن جزء است. در چنین حالی، رعایت احتیاط مستلزم تکرار عمل نیست و حُسن نیز دارد. اما گاهی رعایت احتیاط، مستلزم تکرار عمل است؛ برای مثال، شخص به طور اجمال می‌داند روز جمعه نماز ظهر یا نماز جمعه واجب است، ولی به دنبال علم تفصیلی نمی‌رود ـ هر چند توان آن را دارد ـ و احتیاط کرده و هر دو نماز را می‌خواند؛ در این صورت گفته می‌شود رعایت احتیاط حَسَن است.

برخی به حسن احتیاط در عبادات، در مواردی که مستلزم تکرار عمل باشد، سه اشکال کرده‌اند:

1. در عبادات قصد وجه لازم است و رعایت احتیاط، مستلزم اخلال به قصد وجه است؛

2. در عبادات قصد تمییز لازم است و رعایت احتیاط با آن منافات دارد، زیرا کسی که هم نماز ظهر و هم نماز جمعه را می‌خواند، نمی‌تواند مأمورٌ به را از غیر مأمورٌ به مشخص نماید، در حالی که نسبت به رعایت تمییز قدرت دارد؛

3. احتیاط، سبب استهزای مولا است، زیرا برای مثال، فردی که می‌تواند جهت قبله را جست‌و‌جو کند، ولی با این حال احتیاط می‌کند و به چهار طرف نماز می‌خواند، امر مولا را به استهزا گرفته است.

نیز ر.ک:حسن احتیاط.

منابع

1. ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 131
2. کفایة الاصول : صفحه 403
3. کفایة الاصول : صفحه 398
4. بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 141
5. انوار الاصول جلد 3 : صفحه 216
6. اصول الاستنباط : صفحه 260
7. منهاج الاصول جلد 4 : صفحه 328
8. فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 264
9. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

اعم

شرایط اصول عملی

وابسته

اصل احتیاط ( اصول فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شرایط اصل احتیاط به زیرصفحه شرایط اصل احتیاط/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 317
• اصول الاستنباط : صفحه 260
• المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 611
• انوار الاصول جلد 2 : صفحه 294
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 212، 216
• ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 131
• بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 141
• تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 414
• فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 506، 508
• فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 264
• کفایة الاصول : صفحه 398، 403
• منهاج الاصول جلد 4 : صفحه 328
• نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 461، 466