سوره قصص
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
سوره قصص : بیست و هشتمین سوره قرآن
در این سوره، داستان‌هایی از ولادت حضرت موسی تا نبوت و مبارزه‌اش با فرعون و نجات بنی‌اسرائیل از استضعاف و نیز زراندوزی قارون و سرنوشت تلخ او بیان شده است.
این سوره که در دوره سختی و رنج مسلمانان (حدود سال یازدهم بعثت) نازل شده، مقایسه‌ای است با سختی‌های بنی‌اسرائیل در چنگ فرعون، و پیروزی و وراثت زمین، و شکست طاغوت‌ها را نوید می‌دهد. در آیه 4 این سوره چنین آمده است: «می‌خواهیم منّت گذاریم بر آنان که در زمین، ضعیف داشته شدند و آنان را پیشوا و وارث قرار دهیم». در تفسیر ~البرهان~ روایت شده است رسول خدا (ص) به امیرمؤمنان علی و فاطمه و حسنین (ع) نظر کرد و گریست و فرمود: «ایشانند مستضعفان». ابن‌ابی‌الحدید در ~شرح نهج‌البلاغه~ ذیل این آیه می‌گوید عالمان اهل تسنن می‌گویند این آیه اشاره‌ای است به امامی که مالک زمین و مسلط بر ممالک خواهد شد.
داستان حضرت موسی (ع) و فرعون در این سوره نقش نمادین خود را در نشان دادن مبارزه دائم حق و باطل و پیروزی نهایی حقّ، به‌خوبی ایفا می‌کند.
کلمه «قصص» در آیه 25 آمده است؛ آن‌جا که قصه دختر شعیب نزد پدر از کمک موسی (ع) به آن‌ها برای کشیدن آب از چاه برای گوسفندان شعیب را بازگو می‌کند و نام سوره از آن گرفته شده است.
بدین سان، غرض این سوره وعده جمیل به مؤمنین است، مؤمنینی که در مکه قبل از هجرت به مدینه عده اندکی بودند که مشرکین و فراعنه قریش ایشان را ضعیف و ناچیز میشمردند، و اقلیتی که در مکه در بین این طاغیان در سختترین شرایط به سرمیبردند و فتنهها و شداید سختی را پشت سر میگذاشتند، خدای تعالی در این سوره به ایشان وعده می‌دهد که به زودی بر آنان منت نهاده و پیشوایان مردم قرارشان می‌دهد، و آنان را وارث همین فراعنه می‌کند، و در زمین مکنتشان می‌دهد، و به طاغیان قومشان آنچه را که از آن بیم داشتند، نشان می‌دهد.
به همین منظور، برای این مؤمنین این قسمت از داستان موسی و فرعون را خاطرنشان میسازد که موسی را در شرایطی خلق کرد که فرعون در اوج قدرت بود و بنی اسرائیل را خوار و زیردست کرده بود که پسر بچههایشان را میکشت و زنانشان را زنده میگذاشت، آری خداوند در چنین شرایطی موسی را آفرید و مهمتر آنکه او را در دامن دشمنش یعنی خود فرعون پرورش داد، تا وقتی که به حد رشد رسید، آن گاه او را از شر فرعون نجات داد و از بین فرعونیان به سوی مدین روانهاش نمود، و پس از مدتی به عنوان رسالت دوباره به سوی ایشان بر گردانید، با معجزاتی آشکار تا آنکه فرعون و لشکریانش تا آخرین نفر را غرق کرده و بنی اسرائیل را وارث آنان نمود، و تورات را بر موسی نازل فرمود، تا هدایت و بصیرت برای مؤمنین باشد.
و عین همین سنت را در میان مؤمنین به اسلام جاری خواهد کرد، و ایشان را به ملک و عزت و سلطنت خواهد رسانید، و رسول خدا (ص) را دوباره به وطن باز خواهد گردانید.
آن گاه از این داستان منتقل میشود به بیان این که در حکمت خدا لازم است که از جانب خودش کتابی نازل کند، تا دعوت حق آن جناب نیز کتاب داشته باشد، سپس سخنان طعنآمیز مشرکین را که در باره دعوت قرآن زدهاند که چرا به وی آنچه به موسی داده شد، ندادند؟ نقل فرموده و از آن پاسخ می‌دهد، و نیز علت ایمان نیاوردن آنان را نقل نموده به این که اگر به تو ایمان بیاوریم و هدایت تو را پیروی کنیم قدرت ما از ما سلب میشود، و از آن پاسخ می‌دهد، و به این منظور داستان قارون و فرو رفتنش در زمین را برایشان مجسم میسازد.
گفته شده این سوره به طوری که سیاق آیاتش شهادت می‌دهد مکی است.
ویژگی‌های سوره قصص:
1. این سوره 88 یا 87 آیه، 1441 کلمه و 5800 یا 5933 حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، چهل و نهمین و در قرآن بیست و هشتمین سوره است.
3. پس از سوره نحل و پیش از سوره اسراء و پیش از هجرت در مکه نازل شد؛ به جز آیات 52 تا 55 که مدنی است. گفته‌اند آیه 85 این سوره در «جحفه» و در اثنای هجرت پیامبر (ص) نازل شد.
4. از نظر کمیت، از سوره‌های مثانی و شامل حدود یک حزب از قرآن است.
5. چهاردهمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده است.
6. طبق قولی در این سوره یک آیه منسوخ وجود دارد.
مطالب اساسی سوره:
1. داستان حضرت موسی (ع) و فرعون؛ 2. داستان ازدواج موسی (ع) با دختر شعیب؛ 3. داستان موسی و هارون (ع) ؛ 4. داستان قارون؛ 5. نوید حکومت حق و عدل برای مستضعفان.
منابع
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 451
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 16 : صفحه 6
- تاریخ قرآن : صفحه 585
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 353
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 62
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 41
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 193
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 316
- تفسیر نمونه جلد 16 : صفحه (1-6)
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 278
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سوره قصص» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- آیه 004 قصص، آیه 005 قصص، آیه 007 قصص ( علوم قرآنی )، آیه 008 قصص، آیه 012 قصص، آیه 015 قصص، آیه 016 قصص، آیه 019 قصص، آیه 020 قصص، آیه 023 قصص، آیه 024 قصص، آیه 027 قصص، آیه 028 قصص، آیه 029 قصص، آیه 030 قصص ( علوم قرآنی )، آیه 033 قصص، آیه 036 قصص، آیه 038 قصص، آیه 040 قصص، آیه 044 قصص، آیه 046 قصص، آیه 047 قصص ( علوم قرآنی )، آیه 051 قصص، آیه 052 قصص، آیه 056 قصص، آیه 057 قصص، آیه 058 قصص، آیه 059 قصص، آیه 061 قصص، آیه 062 قصص، آیه 064 قصص، آیه 067 قصص، آیه 068 قصص، آیه 070 قصص، آیه 071 قصص، آیه 072 قصص، آیه 073 قصص، آیه 076 قصص، آیه 077 قصص ( علوم قرآنی )، آیه 079 قصص، آیه 081 قصص، آیه 082 قصص، آیه 088 قصص، آیه 10 قصص، آیه معاد
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سوره قصص به زیرصفحه سوره قصص/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد 19 : صفحه 29
- آشنایی با سوره ها : صفحه 71
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 41، 62
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 36
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 379
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 275
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 193
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 249
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 136، 200
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 359
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 16 : صفحه 6
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 353
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 202، 289، 291
- تاریخ قرآن : صفحه 585
- تفسیر نمونه جلد 16 : صفحه (1-6)
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 451
- جواهر القرآن : صفحه 118، 187
- شناخت سوره های قرآن : صفحه 278
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : صفحه 316
- علوم القرآن : صفحه 402
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 143