دفن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
دفن
دفن: به خاک سپردن مرده/ پنهان کردن چیزی در زیر خاک و مانند آن.
دفن در اصطلاح عبارت است از در
خاک نهادن مرده؛ بدین گونه که گودالی در زمین، حفر کرده و مرده را در آن جای دهند و رویش را بپوشانند؛ لیکن معنای لغوی آن اعم است. جایگاه اصلی دفن به معنای نخست باب طهارت است، لیکن به مناسبت در بابهای دیگری نظیر جهاد و تجارت نیز آمده است.
حکم: دفن کردن میّت مسلمان با کیفیّت خاص، واجب کفایی) ر وجوب کفایی (است. اجزای جدا شده از بدن میّت حتّی ناخن و دندانهای او نیز مشمول حکم یاد شدهاند. 1 دفن کردن کافر واجب نیست؛ بلکه برخی، آن را جایز ندانستهاند. 2 کودکان و دیوانگان در حکم دفن تابع والدین خود هستند) ر تبعیّت (؛ بنابر این، با مسلمان بودن یکی از والدین، دفن فرزند نابالغ یا دیوانه وی واجب خواهد بود. 3 در دفن، قصد قربت شرط نیست؛ از این رو، اگر کودکی، میّتی را به گونه صحیح دفن نماید کفایت میکند. 4
چگونگی دفن: واجب است مرده به گونهای دفن گردد که بوی بد آن مردم را اذیت نکند؛ بدن نیز از گزند درندگان محفوظ باشد. 5 اگر دفن میّت در زمین ممکن نباشد واجب است به هر صورتِ ممکن جسد را پنهان سازند، مانند آنکه آن را در بنا یا تابوتی نهاده) ر تابوت (و اطراف آن را ببندند یا اگر در کشتی مرده و رساندن جسد به خشکی امکان پذیر نیست، پس از تجهیز) غسل و کفن و نماز (با بستن چیزی سنگین به پای وی، او را به دریا افکنند. 6
بنابر قول مشهور واجب است مرده را در قبر بر پهلوی راست، روبه قبله دفن کنند. 7 برخی قدما قائل به استحباب آن شدهاند. 8
اگر زن کافرِ باردار همراه جنین درون رحمش بمیرد در صورتی که بارداریاش از مرد مسلمان باشد، باید او را در قبر به پهلوی چپ، پشت به قبله بخوابانند، به گونهای که روی جنین به سمت قبله قرار گیرد. 9
در جایی که بیم بیرون آوردن جسد از سوی درندگان میرود، محکم ساختن قبر واجب است؛ چنان که در فرض انداختن جسد به دریا واجب است جایی انتخاب
گردد که به محض افکندن، طعمه حیوانات دریایی نگردد، هرچند در دراز مدت ممکن است چنین شود. 10
آداب:
الف. مستحبات: امور زیر از مستحبات دفن به شمار میروند:
- قرار دادن جنازه در چند ذراعی قبر و به تدریج در سه مرحله نزدیک قبر بردن.
- وارد کردن میّت مرد از سمت سر و میّت زن از سمت عرض در قبر.
- خواندن دعاهای وارد شده هنگام داخل کردن میّت در قبر.
- بازکردن گرههای کفن از طرف سر و پاها.
- گذاشتن صورت میّت بر خاک و تلقین او) ر تلقین (.
- قرار دادن مقداری تربت حضرت سید الشهداء همراه میّت در قبر) ر تربت (.
- طهارت داشتن و برهنه بودن سر و پای کسی که میّت را در قبر میگذارد.
- داخل شدن و بیرون آمدن کسی که میّت را در قبر میگذارد از طرف پای میّت.
- ریختن خاک در سه مرحله با پشت دست توسط حاضرانِ غیر خویشاوند با میّت پس از گذاشتن سنگ لحد.
- پاشیدن آب بر قبر از طرف سر تا پا و سپس گرداگرد آن تا جانب سر و پاشیدن مازاد آن بر میانه قبر.
- گذاشتن دست با انگشتان باز روی قبر و فشار دادن آن در خاک، به گونهای که اثر آن بر قبر بماند.
- طلب آمرزش برای میّت و خواندن هفت بار سوره قدر و دعای وارد شده.
- تلقین دوباره میّت توسط ولیّ پس از بازگشت حاضران.
- تسلّی دادن به بازماندگان) ر تسلیت (.
- خواندن دو رکعت نماز پس از بازگشت از مراسم تدفین11) ر نماز وحشت (.
ب. مکروهات: دفن کردن دو میّت در یک قبر، جز در حال ضرورت؛ 12 ریختن خاک بر قبر توسط خویشان میّت13 و داخل شدن پدر در قبر فرزند خود. 14
زمان دفن: شتاب کردن در دفن میّت مستحب است، مگر آنکه مرگش معلوم
نباشد که در این صورت تا حصول علم به مرگ، واجب است دفن به تأخیر بیفتد. 15 تأخیر در دفن میّت در صورتی که هتک او به شمار رود جایز نیست؛ 16 لیکن اگر میّت، باردار و جنین در رحم او زنده، و حفظ حیات جنین متوقف بر دفن نکردن مادر باشد، تأخیر در دفن او واجب است. 17
مکان دفن: دفن کردن مسلمان در جایی که هتک او به شمار میرود، مانند مزبله و نیز در مکان غصبی و زمین وقف شده برای غیر دفن، مانند مسجد و مدرسه حرام است. دفن کردن مسلمان در گورستان کفّار، همچنین عکس آن جایز نیست. 18
جا به جایی میّت از شهری که فوت کرده به شهری دیگر مکروه است، مگر مشاهد مشرّفه) ر مشاهد مشرّفه (که منتقل کردن به آن جا مستحب است؛ 19 لیکن پس از دفن، انتقال به غیر مشاهد مشرّفه جایز نیست. در جواز نقل به مشاهد مشرّفه پس از دفن، اختلاف است. عدم جواز به مشهور نسبت داده شده است. 20
متولّی دفن: ولیّ میّت اختیار دار دفن او است، بدین معنا که نسبت به تجهیز) ر تجهیز (میّت بر دیگران اولویّت داد. مراد از ولیّ میّت کسی است که در ارث بردن از او بر دیگران مقدم است، مگر شوهر که در هر حال نسبت به همسرش بر دیگران اولویت دارد. در اینکه مراد از اولویّت، عدم جواز پیشی گرفتن دیگران بر ولیّ بدون اذن او است یا تنها عدم جواز ایجاد مزاحمت برای ولیّ در صورت اقدام وی به تجهیز میّت، اختلاف است. بنابر قول اوّل، جواز اقدام دیگران به دفن، منوط به اذن ولیّ است. 21
سایر احکام: اگر در جنگ و در میان کشتگان، مسلمان از کافر بازشناخته نشود بنابر قول برخی، آن که آلت تناسلیاش کوچکتر است دفن میگردد. برخی گفتهاند: آن که قرعه) ر قرعه (به نامش درآمد دفن میشود. بعضی دیگر، دفن همه کشتهها را به احتیاط، واجب دانستهاند. 22
رزمندهای که در معرکه به شهادت رسیده با لباسش دفن میگردد، مگر کفشها و پوستین و بنابر قول برخی، عرقچین، شلوار، عمامه و کمربند که از
تنش درآورده میشوند. در این حکم، بنابر مشهور، فرقی بین خون آلود بودن یا نبودن لباسها نیست. 23
نبش قبر جز در مواردی که استثنا شده حرام است24) ر نبش قبر (. هزینه دفن همچون هزینههای تهیّه قبر، اجرت قبرکَن و حمل کننده جنازه از اصل ترکه برداشته میشود. 25
سزاوار است مؤمن در حال حیات مکانی را برای قبر خود تهیّه کند و در آن قرآن بخواند. اهدای زمین برای دفن مؤمنان مستحب است؛ چنان که مباشرت در کندن قبر مؤمن استحباب دارد. 26 بنابر قول مشهور گرفتن اجرت بر دفن جایز نیست. 27
) رقبر () رقبرستان () رجنازه () رتابوت (
از دفن به معنای دوم در بابهایی نظیر طهارت، حج و حدود سخن گفتهاند.
دفن کردن مو، ناخن، دندان و خون انسان زنده مستحب است. 28 بنابر مشهور، بر حاجی مستحب است پس از حلق) ر تراشیدن (یا تقصیر) ر تقصیر (در منی، موهای خود را در همان جا دفن کند. 29
بنابر مشهور، جهت رجم، واجب است مرد را تا کمر و زن را تا سینه در زمین دفن کنند30) ر سنگسار (.
1. جواهر الکلام 290 - 289 /4؛ العروة الوثقی 112 /2 و 2 117. جواهر الکلام 133 - 132 /21؛ مستمسک العروة 3 68 /4. العروة الوثقی 5 114. 4 31 /2. جواهر الکلام 291 - 290 /4؛ العروة الوثقی 6 113 - 112 /2. جواهر الکلام 295 - 291 /4؛ العروة الوثقی 7 114 - 113 /2. جواهر الکلام 297 - 296 /4؛ جامع المدارک 8 148 /1. الوسیلة/ 9 68. جواهر الکلام 10 299 - 297 /4. العروة الوثقی 11 115 - 114 /2. جواهر الکلام 332 - 299 /4؛ العروة الوثقی 12 126 - 118 /2. جواهر الکلام 14 334. 13 341 /4. العروة الوثقی 15 127 /2. جواهر الکلام 16 24 - 23 /4. توضیح المسائل مراجع 18 355. 17 351 /1. العروة الوثقی 19 116 - 115 /2. جواهر الکلام 31. 21 360. 20 343 /4 و 47؛ التنقیح) الطهارة (22 61 /8. جواهر الکلام 25 360 - 353. 24 374 - 371 /4. 23 134 - 133 /21. العروة الوثقی 71 /2؛ التنقیح) الطهارة (26 401 - 399 /8. العروة الوثقی 27 141 /2. الحدائق الناضرة 211 /18؛ جواهر الکلام 28 116 /22. کشف الغطاء 29 419 /2. جواهر الکلام 244 - 243 /19؛ مناسک حج) مراجع (/ 427 م 1133 و 440 م 30 1171. جواهر الکلام 347 /4.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 639
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- دفن آیات قرآن، دفن اسمای جلاله، دفن خمس، دفن شبانه، دفن ودیعه
- به لحاظ استحباب:
- دفن اجزای زنده، دفن سنگ جمرات
- به لحاظ وجوب:
- دفن حیوان موطوئه، دفن قبل از رجم، دفن میت
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه دفن به زیرصفحه دفن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.