دست
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
دست
دست: از اعضای بدن.
دست قسمتی از بدن است که بر سرِ بازو تا انگشتان و نیز بر مچ تا سر
انگشتان اطلاق میشود. از آن در بابهای طهارت، صلات، حج، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، حدود، قصاص و دیات سخن گفتهاند.
طهارت: استنجا) ر استنجاء (با دست راست مکروه است. 1 مستحب است استبرا) ر استبراء (با دست چپ انجام گیرد. 2 از واجبات وضو شستن دستها از آرنج) ر آرنج (تا سر انگشتان است. 3 کسی که میخواهد به قصد وضو، دست خود را داخل ظرف آبی کند، مستحب است قبل از آن، دستان خود را در حدث ناشی از بول و خواب یک بار و در حدث ناشیاز غائط دو بار بشوید4) ر وضو (.
مستحب است شرکت کنندگان در مراسم تدفین - جز خویشان میّت - با پشت دست بر قبر خاک بریزند. 5 چنان که گذاشتن دست بر قبر و خواندن هفت بار سوره قدر مستحب است. 6 در تیمّم، زدن کف دو دست بر زمین و مسح پیشانی با آنها و نیز مسح پشت آن دو واجب است7) ر تیمّم (.
کف دست از مواضعی است که حنوط آنها واجب است8) ر حنوط (.
شستن دستها تا آرنج برای غسل دهنده میّت پس از هر یک از غسلهای سه گانه مستحب است. 9
صلات: کف دستان از هفت موضعی است که هنگام سجده باید بر زمین قرار گیرد. 10 در صورت عدم امکان سجده بر آنچه سجده بر آن صحیح است، سجده بر لباس، و با عدم امکان آن، سجده بر پشت دست انجام میگیرد. 11
امور ذیل در نماز مستحب است:
- بلند کردن دستها تا محاذی نرمی گوش یا صورت و یا موضع نحر) فرو رفتگی گلو (هنگام گفتن تکبیرة الاحرام) ر تکبیرة الاحرام (و دیگر تکبیرهای نماز. 12
- قرار دادن دستها با انگشتان بسته بر روی رانها هنگام قرائت برای مردِ نماز گزار13 و چسبانیدن پستانها به سینه با دو دست - جهت پوشاندن حجم آنها - برای زن نماز گزار. 14
- بلند کردن دستها تا مقابل صورت، به گونهای که کف دست به سمت آسمان باشد، هنگام قنوت. 15
- قرار دادن دستها با انگشتان باز بر زانوها برای مرد و بر رانها برای زن در حال رکوع. 16
- نهادن دستها بر زمین پیش از زانوها برای مرد و عکس آن برای زن، هنگام رفتن برای سجده. 17
- نهادن دست بر زمین و تکیه بر آنها برای قیام. 18
- قرار دادن دستها با انگشتان بسته محاذی گوش و جدا بودن بازوها از بدن و بلند بودن آرنج از زمین برای مرد و چسبیده بودن بازوها به بدن و آرنج بر زمین برای زن هنگام سجده. 19
- قرار دادن دستها بر رانها در حال نشستن و تشهّد. 20
- بلند کردن دستها در تکبیر اوّل نماز میّت) ر نماز میّت (. استحباب آن در دیگر تکبیرها اختلافی است. 21
بلند کردن دستها به طرف آسمان هنگام دعا کردن مستحب است22) ر ابتهال (.
حج: استلام حجر الاسود با دست کشیدن به آن نیز محقق میشود23) ر استلام (. در رمی جمره، پرتاب کردن سنگ باید با دست باشد نه با چیزی دیگر24) ر رمی جمره (.
کسی که یک پر کبوتر را در حرم مکّه کنده، واجب است با همان دستی که کنده، مالی صدقه دهد. 25
صید و ذباحه: بستن دو دست و یک پا در ذبح گوسفند، هر دو دست و هر دو پا در ذبح گاو و دو دست تا زانو در نحر شتر، مستحب است. 26
اطعمه و اشربه: شستن دستها پیش و پس از غذا خوردن27 و نیز خشک کردن آنها با حوله پس از شستن بعد از غذا مستحب است. 28 غذا خوردن با دست راست، مستحب و با دست چپ، مکروه است. 29
حدود: از حدودی که بر مُحارب جاری میشود، قطع کردن دست راست و پای چپ او است30) ر محاربه (.
قصاص: در قطع عمدی دست دیگری، قصاص ثابت است و مجنیّ علیه میتواند دست جانی را قطع کند. آیا کف دستی که انگشت دارد در برابر بریدن کف دست بدون انگشت، قطع و دیه انگشتان
به او پرداخت میگردد، یا دست کامل در برابر ناقص قصاص نمیشود، بلکه تنها دیه ثابت است؟ مسئله اختلافی است31) ر انگشت (.
قصاص قطع دست از بازو) ر بازو (، قطع آن از آرنج است و جانی نسبت به مقدار باقی مانده باید ارش) ر ارش (بپردازد. 32 انسان دست بریدهای که از سوی دیگری کشته شده، درصورتی که دیه دست خود را گرفته باشد یا دستش در قصاص قطع شده باشد، اولیای او پیش از قصاص قاتل باید دیه دست را به اولیای وی بدهند. 33 برخی، پرداخت دیه دست را به قاتل نپذیرفته و قائل به قصاص قاتل بدون پرداخت دیه شدهاند. 34
جنایتکاری که دستهای چند نفر را به تعاقب) پی در پی (قطع کرده، بنابر قول مشهور، دو دست و دو پای وی - به ترتیب برای قطع نخستین دست، همان دست جانی و همین طور تا قطع پای دوم در برابر چهارمین دست - قصاص میشود و به افراد باقی مانده از مال جانی دیه پرداخت میگردد. 35 مقابل قول مشهور، ثبوت قصاص تنها در صورتی است که جانی دست داشته باشد؛ بنابر این، پا در مقابل دست قطع نمیشود بلکه در فرض بالا برای دست سوم و مازاد دیه گرفته میشود. 36
دیات: دیه جنایت بر دو دست به بریدن آنها از مچ، دیه کامل و بر یک دست از مچ، نصف آن است. دیه قطع تمامی انگشتان دو دست نیز دیه کامل است؛ لیکن در صورت قطع دو دست از مچ، برای انگشتان دیه افزونی محاسبه نخواهد شد. 37
در قطع کف دست، در صورتی که مادر زاد یا به سبب آفت یا آسیبی بدون انگشت باشد، ارش ثابت است. 38
بنابر مشهور، دیه قطع دست از آرنج یا شانه همان دیه دست از مچ) نصف دیه کامل (است؛ هرچند برخی، علاوه بر آن، در مقدار افزون بر مچ، قائل به ارش شدهاند. 39 در قطع بیش از مفصل مچ و مقداری از ساعد و یا قسمتی از بازو، بالاتر از آرنج، بنابر مشهور علاوه بر دیه، در مقدار اضافی ارش ثابت است. 40
) ر ذراع (
1. جواهر الکلام 2 70 /2. العروة الوثقی 3 328 /1. جواهر الکلام 14 387 /10. 13 233 - 229 /9. 12 438 - 437 /8. 11 135 /10. 10 154. 9 176 /4. 8 173 /5. 7 321. 6 310 /4. 5 332. 4 162 - 159 /2. العروة الوثقی 15 614 /2. جواهر الکلام 19 188. 18 172 - 171. 17 389 - 387. 16 368 /10. العروة الوثقی 574. 20 575 - 573 /2 و 21 590. جواهر الکلام 88 - 85 /12؛ الحدائق الناضرة 22 440 /10. کشف الغطاء 497 /3؛ وسائل الشیعة 23 46 /7. جواهر الکلام 24 340 /19. مناسک حج) مراجع (/ 25 393. جواهر الکلام 311 - 310 /20؛ الحدائق الناضرة 26 312 /15. جواهر الکلام 454. 29 449. 28 448 - 447. 27 132 - 131 /36 و 339 - 338 /42. 31 573 /41. 30 465؛ تحریر الوسیلة 540 /2؛ تکملة منهاج الصالحین/ 32 93 - 92. جواهر الکلام 34 337. 33 402 /42. تکملة منهاج الصالحین/ 35 87. مجمع الفائدة 36 111 - 110 /14. کتاب السرائر 397 - 396 /3؛ مسالک الافهام 37 272 - 270 /15. جواهر الکلام 38 245 /43. مفتاح الکرامة) ق (423 /10؛ جواهر الکلام 39 246 /43. جواهر الکلام 249 - 246. 40 248 - 246 /43؛ مبانی تکملة المنهاج 301 - 300 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 609
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «دست» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- دست راست، دست زاید متیمم، دست مقطوع سارق
- به لحاظ اجزا:
- آرنج، انگشت دست، بازو، ذراع ( دست )، ساعد، کف دست، مچ
وابسته
- آشامیدن با دست، استخوان دست، استمنا با دست، استنجا با دست، اشاره با دست، التقاط با دست، باز نمودن دست، پوشش با دست، تبعیت دست، تشییع جنازه با دست، تصویر با دست، خوردن با دست، دیه دست، شستن دست در وضو، طهارت دست با راه رفتن، مسح سر با دست، ناخن دست، ید(استیلا)
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه دست به زیرصفحه دست/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.