حیات ( فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ حیات ( فقه )

◄ حیات اخوه مورث

◄ حیات بعد از اعدام

◄ حیات جنین هنگام مرگ مورث

◄ حیات زن شیرده

◄ حیات صید

◄ حیات محبو

◄ حیات مرجع تقلید

◄ حیات مستقر قبل از ذبح

◄ حیات مُقرّله

◄ حیات پدر مورث

◄ رمق

توضیح مفهومی

حیات: زیست، زنده بودن، مقابل ممات.

از آن به مناسبت در بسیاری از ابواب فقه نظیر طهارت، حج، وصیّت، نکاح، استیلاد، اطعمه و اشربه، ارث و دیات سخن رفته است.

اهمیّت حفظ حیات: حفظ حیات خود و هر نفس محترمی واجب و زیان رساندن به آن حرام است. در قرآن کریم از خودکشی1 و قتل هر نفس محترمی، 2 بلکه در معرض هلاکت قرار دادن آن، نهی و نکوهش3 و فلسفه تشریع حکم قصاص، بقای حیات انسانها ذکر شده است. 4

حیات آدمی از چنان اهمیّتی برخوردار است که هرگاه ترک حرام یا فعل واجبی با آن تزاحم پیدا کند برای حفظ حیات، ارتکاب حرام و ترک واجب مشروعیّت می‏یابد، مانند مشروعیت خوردن یا نوشیدن آنچه در شرع حرام است در حال اضطرار5) ر اضطرار (و ترک حج درصورت بیم بر جان خود یا نفس محترمی دیگر6) ر استطاعت (.

اشتراط حیات در مجتهد: از شرایط مجتهد در تقلید ابتدایی) ر تقلید ابتدایی (بنابر مشهور زنده بودن او است؛ لیکن در جواز بقا بر تقلید مجتهد پس از مرگ وی اختلاف است؛ بسیاری آن را جایز دانسته‏اند7) ر بقا بر تقلید (.

نیابت از زنده: نیابت از مکلّف زنده در واجبات، از قبیل نماز و روزه - حتّی در فرض ناتوانی او در به جا آوردن آنها - صحیح نیست، 8 مگر حج که در صورت استقرار آن بر ذمّه و عدم توانایی مکلّف بر انجام دادن آن و یأس از برطرف شدن

________________________________________

389

عذر تا آخر عمر، فردی دیگر می‏تواند آن را به نیابت وی انجام دهد. و چنانچه پس از انجام دادن نایب، عذر مکلّف برطرف شود بنابر مشهور واجب است خود، آن را به جا آورد. 9

نیابت از فرد زنده در مستحباتی که نیابت پذیرند و مباشرت در آنها شرط نیست، صحیح است. 10

حیات نوزاد: از نشانه‏های حیات نوزاد گریه کردن او پس از تولّد است) ر استهلال (. نوزادی که زنده متولّد شده است، هرچند بعد از آن بمیرد از مورّث خود ارث می‏برد. 11 وصیّت) ر وصیّت (برای جنین در شکم مادر صحیح است؛ لیکن استقرار آن منوط به زنده متولّد شدن او است. 12 بنابر قول منسوب به مشهور بر کودکی که زنده متولّد شده سپس مرده است خواندن نماز میّت مستحب است. 13 از شرایط آزاد شدن اُمّ وَلَد پس از مرگ مولا این است که فرزند وی تا زمان مرگ مولا زنده باشد14) ر استیلاد (.

حیات غایب: غایبی که معلوم نیست زنده است یا مرده، نزدیکان او بنابر مشهور از وی ارث نمی‏برند، مگر آنکه مرگش با بیّنه) ر بیّنه (یا خبر علم‏آور ثابت گردد، یا متناسب با سنّ غایب، غیبتش آنقدر به درازا بکشد که به طور معمول انسان در این مدّت زنده نمی‏ماند. 15

دیگر احکام: تذکیه ماهی به زنده گرفتن آن از آب است16) ر تذکیه (؛ از این رو، خوردن ماهی زنده پس از گرفتن آن از آب بنابر مشهور جایز است؛ چون تذکیه محقق شده است. 17 همچنین تذکیه ملخ به زنده گرفتن آن است. 18 شرط تحقق ذبح، زنده بودن ذبیحه هنگام ذبح است و در موارد مشتبه بودن حیات، چنانچه پس از ذبح حرکتی که گویای حیات باشد - مانند برهم زدن چشمها - از حیوان سر بزند، حکم به زنده بودن آن می‏شود. هرچند بسیاری هنگام ذبح استقرار حیات را شرط دانسته‏اند19) ر ذبح (.

رضاع) ر رضاع (در صورتی موجب محرمیّت می‏شود که کودک به مقداری که موجب محرمیّت می‏گردد از زن زنده شیر بخورد. 20 بنابر قول برخی در ثبوت ولایت جدّ پدری بر باکره) ر باکره (در

________________________________________

390

عقد ازدواج، زنده بودن پدر شرط است؛ لیکن معروف میان فقها عدم اشتراط آن است21) ر ولایت (.

) ر مرگ (

1. نساء/ 2 29. اسراء/ 33؛ نساء/ 3 93. بقره/ 5 179. 4 195. جواهر الکلام 291 /17. 6 432 - 431 /36 و 294؛ العروة الوثقی 7 418 - 417 /4. العروة الوثقی 17 /1 و 26؛ التنقیح) الإجتهاد والتقلید (/ 8 95. العروة الوثقی 76. 9 73 /3؛ مستمسک العروة 10 191 /10. العروة الوثقی 76 /3؛ مستمسک العروة 11 110 - 109 /7. جواهر الکلام 13 386 / 28. 12 70 / 39. مستمسک العروة 14 214 /4. جواهر الکلام 20 153 - 141. 19 175. 18 170. 17 163 /36. 16 63 /39. 15 379 /34. توضیح المسائل مراجع 506 /2 م 21 2474. جواهر الکلام 172 - 171 /29.