جبیره

وضوی جبیره: جبیره یا در محلّ غَسل) صورت و دستها (قرار دارد و یا در محلّ مسح) سر و پاها (. اگر جبیره در محلّ غَسل) شستن (باشد در صورتی که شستن محل - به برداشتن جبیره یا فروبردن عضو در آب و یا به تکرار ریختن آب بر آن تا رسیدن به پوست - بدون مشقّت ممکن باشد، غَسل واجب خواهد بود. 2 برخی گفته‏اند: با امکان برداشتن جبیره و شستن محل، این عمل واجب است و چنانچه شستن ممکن نباشد، مسح، جایگزین آن می‏شود و با عدم امکان برداشتن جبیره، اگر رساندن آب از روی جبیره هرچند با فروبردن عضو در آب یا تکرار ریختن آب بر آن ممکن باشد، واجب است. 3

برخی دیگر گفته‏اند: اگر با چند بار آب ریختن یا فرو بردن عضو در آب، جریانی که در تحقق عرفی غَسل معتبر است حاصل نگردد، تخییر بین سه امر یادشده) شستن محل به برداشتن جبیره، فروبردن عضو در آب و یا تکرار ریختن آب بر آن (محلّ اشکال است؛ در نتیجه شستن محل با برداشتن جبیره واجب می‏شود. 4 البته این در صورتی است که در تحقق غَسل، جریان معتبر باشد وگرنه تخییر فوق بدون اشکال خواهد بود. 5

بعضی تصریح کرده‏اند که در صورت شستن از روی جبیره، رعایت ترتیب بین اجزای عضو از بالا به پایین واجب است و در فرض عدم امکان ترتیب، برداشتن جبیره متعیّن خواهد بود. 6

اگر هیچ یک از سه امر یادشده ممکن نباشد، هرچند منشأ آن نجاست محل و عدم امکان تطهیر آن باشد، مسح بر جبیره کفایت می‏کند. 7

در این که انتقال به مسح جبیره به صرف عدم امکان شستن محل، صورت می‏گیرد، هرچند مسح پوست ممکن باشد، یا در صورت امکان، مسح پوست بر مسح جبیره مقدم خواهد بود، اختلاف است. 8 همچنین اختلاف است که در صورت کفایت مسحِ جبیره، مسح متعیّن است و غَسل جبیره در صورت امکان

صحیح نیست یا مکلّف، بین مسحِ جبیره و غَسل آن مخیّر است. برخی احتیاط واجب را در جمع بین هردو دانسته‏اند. 9

در مسح جبیره در محل غَسل، بنابر مشهور، مسح باید بر تمام جبیره صورت گیرد و نیز رطوبت آب به همه جبیره برسد و صرف کشیدن دستِ تر بر آن کفایت نمی‏کند. 10 هرچند برخی آن را کافی دانسته‏اند. 11

اگر جبیره در محلّ مسح باشد در صورت امکان باید برداشته و مسح بر پوست صورت گیرد. در صورت عدم امکان، آیا مسح بر جبیره متعیّن است یا اینکه باید مسح تکرار شود تا آب به پوست برسد، مسئله اختلافی است. بسیاری مسح بر جبیره را متعیّن، و برخی احتیاط واجب را در جمع بین آن دو دانسته‏اند. 12

اگر مسح بر جبیره به جهت نجاست آن یا مانعی دیگر ممکن نباشد آیا واجب است پارچه‏ای پاک به گونه‏ای بر آن نهاده شود که جزء جبیره محسوب گردد و سپس با رطوبت دست بر آن مسح شود یا شستن طراف جبیره در صورتی که جبیره در موضع غَسل باشد کفایت می‏کند و یا تیمم واجب است، اختلاف می‏باشد. گروهی گفته‏اند: اگر پارچه پاک به گونه‏ای قرار داده شود که جزء جبیره محسوب گردد، مسح آن کافی است، در غیر این صورت، احتیاط در جمع بین آن و تیمّم است. برخی نیز مطلقا احتیاط را در جمع دانسته‏اند. 13

هرگاه اندازه جبیره از جراحت بیشتر باشد، مقدار اضافی نیز چنانچه در حدّ متعارف باشد مسح می‏شود، 14 اما اگر بیش از حدّ متعارف باشد، در صورت امکانِ برداشتن آن، باید برداشته و مقدار زاید شسته شود و در صورت عدم امکان، در اینکه تیمّم متعیّن است یا خیر، اختلاف است. گروهی احتیاط واجب را در مسح و سپس تیمّم دانسته‏اند. 15

آیا بر جبیره‏ای که تمامی عضو را دربرگرفته احکام جبیره جاری می‏شود یا نه؟ برخی بر جریان تصریح کرده‏اند. گروهی نیز احتیاط واجب را در جمع بین وضو و تیمّم دانسته‏اند. اگر جبیره بر همه اعضا باشد در جریان احکام جبیره بر آن یا انتقال به تیمّم، اختلاف است. 16

غُسل جبیره: حکم جبیره در غسل همانند حکم آن در وضو است و بر آن ادّعای اجماع شده است. برخی بین جراحت و زخم و بین شکستگی تفصیل داده، در زخم قائل به تخییر بین تیمم و غسل و در شکستگی قائل به تعیّن غسل و مسح بر جبیره شده‏اند و در فرض عدم امکان مسح، تیمّم را واجب دانسته‏اند. 17

در اینکه در غسل جبیره، غسل ترتیبی واجب است یا غسل ارتماسی نیز صحیح می‏باشد، اختلاف است و نیز بنابر کفایت غسل ارتماسی در وجوب مسح بر جبیره در زیر آب و عدم وجوب آن، اختلاف است. 18

تیمّم جبیره: هرگاه بر مواضع تیمّم، جراحت و زخمی وجود داشته باشد، حکم آن همانند حکم وضوی جبیره است. بدین معنا که در صورت امکانِ برداشتن جبیره، آن را بر می‏دارد و در صورت عدم امکان، بر جبیره مسح می‏کند. 19

نماز صاحب جبیره در اوّل وقت: آیا برای صاحب جبیره‏ای که علم به بقای عذر تا آخر وقت ندارد، مبادرت به نماز در اوّل وقت مطلقا جایز است یا تنها در صورت یأس از زوال عذر تا آخر وقت و یا تنها در صورت امید به استمرار عذر تا پایان وقت؟ مسئله محلّ اختلاف است. 20

حکم طهارت و نماز پس از زوال عذر: برطرف شدن عذر صاحب جبیره اگر پس از وقت نماز باشد، نمازی که خوانده صحیح است و نیازی به اعاده نیست، و اگر در وقت باشد در وجوب اعاده اختلاف است. 21 در لزوم تجدید طهارت برای نمازهای بعدی پس از رفع عذر، یا کفایت طهارت جبیره‏ای سابق نیز اختلاف است. 22

امامت صاحب جبیره: امامت صاحب جبیره برای غیر صاحبان جبیره مکروه است. 23

1. جواهر الکلام 291 /2؛ مستمسک العروة 2 529 - 528 /2. جواهر الکلام 293 - 291 /2؛ مستمسک العروة 3 531 - 530 /2. تذکرة الفقهاء 4 207 /1. جواهر الکلام 5 292 /2 و 6. مستمسک العروة 7 531 - 530 /2. جواهر الکلام 293 /2؛ العروة الوثقی 8 438 - 436 /1. جواهر الکلام 294 /2؛ العروة الوثقی 9 440 /1. جواهر الکلام 296 /2؛ العروة الوثقی 10 440 - 439 /1. العروة الوثقی 440 - 439 /1؛ مستمسک العروة 11 538 - 537 /2. العروة الوثقی 12 453 /1. مستمسک العروة 13 540 - 539 /2. جواهر الکلام 300 /2؛ العروة الوثقی 14 441 - 440 /1

14 جواهر الکلام 15 300 /2. العروة الوثقی 443 - 442. 16 444 /1؛ مستمسک العروة 17 540 /2. العروة الوثقی 455 - 454 /1؛ مستمسک العروة 18 556 /2. العروة الوثقی 455. 19 455 /1؛ مستمسک العروة 20 558 /2. العروة الوثقی 458 /1؛ مستمسک العروة 21 562 - 561 /2. جواهر الکلام 310 /2؛ العروة الوثقی 458 - 457 /1؛ مستمسک العروة 22 560 /2. جواهرالکلام 393 - 392 /13. 23 310 /2.