تقصیر ( کوتاه کردن مو یا ناخن )

تقصیر در عمره: جایگاه تقصیر در عمره - اعم از مفرده و تمتّع - بعد از سعی) ر سعی (است. برخی در عمره مفرده) ر عمره مفرده (طواف نساء) ر طواف نساء (را مقدّم بر تقصیر دانسته‏اند؛ لیکن نظر مشهور، تأخّر آن از تقصیر است. 3

مرد محرم در عمره مفرده بین تقصیر و حلق) تراشیدن سر (مخیّر است؛ 4 لیکن در عمره تمتّع بنابر قول مشهور، تقصیر، واجب و حلق، حرام است. 5 بر زن محرم در عمره - اعم از مفرده و تمتّع - تقصیر متعیّن است. 6

در مقدار و چگونگی تقصیر، تحقّق عنوان آن لازم است؛ از این‏رو چیدن موی سر یا صورت و یا ناخن به مقداری که عنوان تقصیر بر آن صادق باشد کافی است. 7 برخی چیدن ناخن به تنهایی را در تقصیر کافی ندانسته، علاوه بر آن چیدن مقداری از مو را بنابر احتیاط، لازم دانسته‏اند. 8

محرم با انجام دادن تقصیر در عمره تمتّع از احرام خارج شده، تمامی محرّمات احرام) ر احرام (بر او حلال می‏گردد. 9 در عمره مفرده نیز بعد از تقصیر جز زن، بقیّه محرّمات احرام بر او حلال می‏شود. زن نیز با انجام دادن طواف نساء و نماز آن بر او حلال می‏گردد. 10

تقصیر در حج: تقصیر از مناسک حج و یکی از دو واجب تخییری است که مرد حاجی بین آن و حلق مخیّر است؛ لیکن بر زن، تقصیر، متعیّن است و حلق جایز نیست. 11 از سوی دیگر بر مردی که نخستین بار حج می‏گزارد و کسی که موهای خویش را بافته یا جمع کرده و گره زده، همچنین فردی که موهای خود

را برای مصون ماندن از نفوذ حشرات موذی با عسل، صمغ و مانند آن به هم چسبانیده است، بنابر نظر گروهی از فقها، حلق متعیّن است و تقصیر کفایت نمی‏کند. 12

جایگاه تقصیر بعد از قربانی؛ 13 محل آن سرزمین منی14 و زمان آن بنابر قول مشهور، روز عید قربان است. 15

به قول مشهور تمامی محرّمات احرام - به جز زن، بوی خوش و صید - بعد از تقصیر یا حلق، حلال می‏گردد. 16

از تقصیر به معنای دوم در باب صلات بحث شده است.

متعلّق تقصیر گاه خود نماز است - که نمازهای چهار رکعتی در سفر) ر قصر (و یا به جهت ترس از دشمن) ر نماز خوف (، کوتاه و دو رکعتی می‏شود - و گاه برخی دیگر از اعمال عبادی مانند کوتاه کردن اذان و اقامه و اکتفا به یک بار گفتن در هر فصل در سفر یا وقتی که نماز گزار عجله دارد. 17

از تقصیر به معنای سوم در بیشتر ابواب فقهی سخن رفته است.

کوتاهی در عمل یا نسبت به فراگیری احکام و مسائل مورد نیاز و ابتلای مکلّف، صورت می‏گیرد و یا نسبت به انجام دادن تکالیف شرعی با علم به آن. به کسی که در فراگیری احکام کوتاهی می‏کند جاهل مقصّر گفته می‏شود، در مقابل جاهل قاصر) ر جهل (.

جاهل مقصّر حکم عامد را دارد؛ بدین معنا که چنین شخصی اگر به جهت جهل، عملی را ترک کند حکم کسی را دارد که به عمد و با علم و آگاهی آن عمل را ترک کرده است. 18 چنان‏که کوتاهی در فراگیری احکام و مسائل واجب و مورد نیاز، حرام است) ر آموزش (.

آثار تقصیر: تقصیر در اعمال و وظایف شرعی علاوه بر آنکه موجب استحقاق عقاب می‏گردد، در مواردی ضمان را نیز به دنبال دارد، که به برخی از آنها اشاره می‏شود.

امانتها: کوتاهی در حفظ امانت، حرام و موجب ضمان است) ر امانت (.

تقصیر حاکم: اگر حاکم در حکم خود اشتباه کند و بر اثر آن چیزی تلف شود،

در صورتی که در مقدّمات حکم خود کوتاهی کرده باشد ضامن است و در صورت عدم تقصیر، از بیت المال جبران می‏شود. 19

تقصیر پزشک: هرگاه پزشک با تجویز دارویی به بیمار موجب مرگ او یا آسیب رسیدن به عضوی از اعضای او یا غیر آن شود، بنابر قولی تنها در صورت کوتاهی ضامن است20) ر پزشکی (.

) ر افراط (

1. جواهر الکلام 453 - 450 /20 و 2 232 /19. مناسک حج) مراجع (/ 341 م 3 889. الحدائق الناضرة 296 /16 و 317. 4 332؛ مستند الشیعة 5 122 /13. الحدائق الناضرة 299 - 277 /16؛ جواهرالکلام 6 453 - 450 /20. الحدائق الناضرة 317 /16؛ تحریر الوسیلة 7 408 /1. جواهر الکلام 8 452 - 450 /20. مناسک حج) مراجع (/ 341 م 9 888. کشف اللثام 10 30 /6. جواهر الکلام 11 467 /20. مستند الشیعة 376 /12؛ جواهر الکلام 12 236 /19. جواهر الکلام 234 /19؛ مستند الشیعة 13 374 - 373 /12. جواهر الکلام 247 /19؛ الحدائق الناضرة 14 241 /17. الحدائق الناضرة 232 /17؛ مستند الشیعة 379 /12؛ جواهر الکلام 15 232 /19. مستند الشیعة 383 - 382 /12؛ جواهر الکلام 16 233 /19. الحدائق الناضرة 257 - 250 /17؛ مدارک الاحکام 102 /8؛ جواهر الکلام 17 255 - 251 /19. جواهرالکلام 88 - 87 /9؛ العروةالوثقی 18 603 /1. القواعد الفقهیة) بجنوردی (19 371 /5. جواهر الکلام 46 - 44 /43. 20 79 /40.