عملکردها

تفویض ( واگذاری کار )

از دانشنامه علوم اسلامی

توضیح مفهومی

تفویض

تَفویض: واگذار کردن امری به دیگری1/ اعتقاد به استقلال بنده در اعمال بدون دخالت مشیّت الهی، مقابل جبر.

از تفویض به معنای نخست در فقه گاه با عناوینی دیگر همچون وکالت و وصایت تعبیر شده و از آن در بابهای وکالت، وقف، وصیّت، نکاح، طلاق و قضاء سخن رفته است.

وکالت: حقیقت وکالت نوعی تفویض کار به دیگری است که وکیل از جانب موکِّل عهده‏دار آن می‏شود2) ر وکالت (.

وصایت: وصایت نیز نوعی دیگر از تفویض است که وصیّ بر اساس آن عهده‏دار امور وصیّت کننده) موصی (پس از مرگ وی می‏شود3) ر وصایت (

قرعه: قرعه نیز نوعی تفویض امر به خداوند است که برای حلّ و فصل نزاعها و اختلافات به آن رجوع می‏شود. 4) ر قرعه (.

تفویض امور به خداوند: بر بنده واجب است امور خود را به خدای متعال تفویض کند و بر او توکّل) ر توکّل (نماید. در روایات متعدّد بر این مطلب سفارش و تأکید شده است. 5

تفویض بُضْع: تفویض بُضع) ر بضع (بدین معنا است که در عقد ازدواج دائم مهر ذکر نگردد، مانند آنکه زن خطاب به مرد بگوید »زَوَّجْتُکَ نَفْسِی«) خودم را به زنی تو درآوردم (و مرد بگوید »قَبِلْتُ«) پذیرفتم (. چنین عقدی جایز و مشروع است. 6 در این صورت اگر مرد قبل از دخول، زن را طلاق دهد باید به اقتضای تمکّن مالی خویش مبلغی به عنوان مُتعه به زن بپردازد) ر متعه (و اگر پس از دخول، طلاق دهد باید مهر المثل بپردازد و چنانچه یکی از آن دو پیش از دخول بمیرد، چیزی برعهده مرد نخواهد بود7) ر مهر (. مراد از تفویض بُضع اهمال ذکر مهر است نه واگذاری امر آن به دیگری. 8

تفویض مهر: مراد آن است که مهر به اجمال در عقد ذکر می‏گردد، لیکن تعیین مقدار آن به یکی از زوجین واگذار می‏شود. آن فرد اگر مرد باشد می‏تواند هر مقداری را که می‏خواهد مهر قرار دهد و اگر زن باشد تنها تا سقف مهرالسّنّه) پانصد درهم (می‏تواند مقدار مهر را تعیین کند نه بیشتر از آن. به چنین زنی »مفوّضة المهر« گفته می‏شود. 9

تفویض طلاق: مراد آن است که مرد همسر خود را بین طلاق و بقا بر پیوند زناشویی مخیّر بگذارد که هرگاه خودش را به قصد طلاق برگزیند طلاق واقع شود. در صحّت این نوع طلاق اختلاف است. مشهور آن را صحیح نمی‏دانند. 10

تفویض طلاق گاه به معنای توکیل است؛ بدین معنا که مرد، زن را وکیل می‏کند که هر وقت بخواهد می‏تواند از طرف مرد، خود را طلاق دهد. صحّت طلاق در این صورت نیز اختلافی است. 11

تفویض منصب: شرط ثبوت ولایت برای قاضی، تفویض و اعطای منصب قضاوت به او از سوی امام علیه السّلام یا نایب او است. 12 متولّی وقف اگر غیر واقف باشد، در صورت ناتوانی از تصدّی وقف، نمی‏تواند منصب تولیت را به دیگری تفویض کند مگر آنکه واقف چنین حقّی برای او قرار داده باشد. 13

از تفویض به معنای دوم در باب طهارت سخن گفته شده است.

اعتقاد به تفویض، شرک و کفر است؛ لیکن در اینکه معتقد به آن در هر صورت کافر و نجس است یا تنها در صورتی که به لوازم آن - همچون سلب قدرت از خداوند متعال نسبت به اعمال بندگان و شریک قرار دادن بنده با خداوند در اِعمال قدرت و سلطنت - معتقد باشد، اختلاف است. نظر اکثر فقها قول دوم است. 14

1. جواهرالکلام3 347 /27. 2 49 /31. قواعد الاحکام 4 562 /2. مستمسک العروة 5 103 /14. وسائل الشیعة 6 212 /15. جواهر الکلام 13 23 /40. 12 24. 11 68 - 67 /32. 10 68 - 66. 9 49. 8 51. 7 49 /31. تحریر الوسیلة 14 84 /2. مستمسک العروة 389 /1؛ التنقیح) الطهارة (79 /2؛ مهذب الاحکام 387 /1.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 566

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تفویض ( واگذاری کار )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

واگذاری کار به دیگری

اعم

افعال انسان ( فقه )

اخص

به لحاظ متعلق:
تفویض تولیت وقف ( فقه )، تفویض خیار مجلس، تفویض طلاق، تفویض نکاح
به لحاظ نوع:
تولیه ( واگذاری کار به دیگری )، قرعه ( فقه )، وصیت ( فقه )، وکالت ( فقه )

وابسته

طلاق ( فقه )، قضاوت ( فقه )، نکاح ( عقد )، وقف ( عقد )

منابع

  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 13 : صفحه 107
  • تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 298
  • ترمینولوژی حقوق : صفحه 173
  • شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه (326-327)
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 566
  • فقه الامام جعفرالصادق جلد 5 : صفحه 281