تفأّل
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تفأّل
تَفأُّل: فال نیک زدن/ پیش بینی آینده با استناد به قرآن، دیوان شعرا و غیر آن.
تفأّل به معنای اوّل در مقابل تطیّر) فال بدزدن () ر طیره (، عبارت است از فال نیک زدن به مکان یا زمان بر حسب آنچه در این دو بدان برخورد میکند یا میشنود، مانند آنکه مریضی کلام »ای سالم« را از کسی - که شخصی به نام »سالم« را صدا میزند - بشنود یا گم کننده چیزی جمله »ای واجد« را از کسی - که فردی به نام »واجد« را میخواند - بشنود. اوّلی از نام »سالم« به سلامت خود و دومی از نام »واجد« به پیدا شدن گمشده خویش تفأّل بزند؛ به این معنا که از شنیدن واژه »سالم« و »واجد« نسبت به بیماری و گمشده خود احساس خوبی پیدا کند. 1 از این عنوان به هر دو معنا به مناسبت در باب صلات سخن رفته است.
حکم: تفأّل به خیر، امری ممدوح و مستحب و - بنابر مضمون روایتی - محبوب پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله است. چنانکه تطیّر، مبغوض آن گرامی بود. 2 بر اساس مفاد روایتی دیگر، تفأّل به نیکی موجب دستیابی به مقصود میشود. 3 برخی گفتهاند: برای بنده سزاوار است که به مکان و زمان بر حسب آنچه در این دو به وی میرسد تفأّل زند. 4
مفهوم دوم تفأّل:
تفأّل به قرآن: در روایتی از تفأّل به قرآن نهی شده است. 5 در مراد از تفأّل و نیز حکم آن اختلاف است. بعضی گفتهاند: مراد، معنای متبادر از این کلمه است؛ فال نیک زدن هنگام شنیدن یا قرائت آیهای؛ چنانکه شیوه رایج عرب در تفأّل این گونه است. 6
بعض دیگر، مراد را کشف و استخراج رخدادهای آینده دانستهاند، مانند آنکه به انگیزه آگاهی از وضع بیمار یا گمشده در
آینده به قرآن کریم تفأّل زده شود و از آیهای بهبود یا وخیمتر شدن حال بیمار و یا پیدا شدن گمشده یا عدم آن استنباط گردد.
بعض دیگر، مراد از تفأّل نهی شده را یکی از دو امر دانستهاند: پیش بینی و استخراج رخدادهای آینده به طور جزم و حتم از قرآن یا اختصاص نهی به آن دسته از مردم که با مفاهیم قرآنی آشنایی ندارند. 7
استخاره) ر استخاره (با قرآن، تفأّل به شمار نمیرود؛ زیرا استخاره آن است که انسان در کاری که قصد انجام دادن یا ترک آن را دارد از خداوند بخواهد وی را در آنچه خیر و صلاح او است - اعم از فعل یا ترک - راهنمایی کند و حقیقت آن، نوعی مشورت با خداوند است.
البتّه برخی تفأّل را به معنای استخاره نیز گرفته و گفتهاند: ممکن است مراد از نهی در روایت، نهی از استخاره با قرآن برای کسانی باشد که با مفاهیم قرآن آشنایی ندارند. 8
امّا از نظر حکم، برخی تفأّل به قرآن به معنای کشف آینده و دستیابی به عواقب امور را حرام، ولی اکثر، مکروه دانستهاند. چنانکه برخی تفأّل به معنای فال نیک زدن هنگام شنیدن یا خواندن آیهای را مکروه دانستهاند؛ لیکن تفأّل به قرآن به معنای استخاره با آن نه تنها کراهت ندارد بلکه - بنابر تصریح بعضی - استحباب دارد و روایات متعدّدی در چگونگی استخاره با قرآن وارد شده است. 9
تفأّل به غیر قرآن: تفأّل - به معنای دستیابی به آینده و کشف عواقب امور - به غیر قرآن از قبیل دیوان شعرا همچون دیوان حافظ و نیز احوال ستارگان، اگر منجرّ به صدور حکم قطعی و جزمی نگردد جایز است. 10
1. کتاب المکاسب 2 271 /2. الدروس الشرعیة 3 165 /3. عیون الحکم و المواعظ/ 199؛ میزان الحکمة 4 2348 /3. ذکری الشیعة 5 423 /2. وسائل الشیعة 6 233 /6. بحار الانوار 7 244 /91. جواهر الکلام 8 172 - 170 /12. بحار الانوار 244 /91؛ وسائل الشیعة 233 /6؛ شرح اصول الکافی) مازندرانی (9 74 /11. جواهر الکلام.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 555
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
تَفأُّل: فال نیک زدن، پیش بینی آینده با استناد به قرآن، دیوان شعرا و غیر آن.
مترادفات
از واژه «تفأّل» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: