تداخل اسباب
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تداخل اسباب : عدم اقتضای بیش از یک مسبَّب در صورت اجتماع اسباب متعدّد
تداخل اسباب، یعنی اجتماع اسباب متعدد در تأثیرگذاری بر مسبب واحد.
توضیح:
در مواردی که در جمله شرطی، شرط متعدد ولی جزا واحد است، یعنی افراد متعددی از یک یا چند نوع سبب تحقق پیدا کرده است، این بحث مطرح می‌شود که آیا هر یک از این اسباب در تأثیرگذاری استقلال دارند و یک مسبب مستقل را می‌طلبند (نظریه عدم تداخل اسباب) یا این که تعدّد اسباب اقتضای تعدد و تکثر در ناحیه مسبب را ندارد (نظریه تداخل اسباب) .
مسئله تداخل و یا عدم تداخل اسباب بسیار مهم بوده و در فقه ثمرات زیادی بر آن بار می‌شود. محل نزاع در این مسئله جایی است که دلیل خاصی بر تداخل و یا عدم آن وجود نداشته باشد.
بنابراین، مواردی که دلیل خاص بر تداخل وجود دارد از محل نزاع خارج است، مثل جایی که اسباب نقض وضو به طور مکرر تحقق یابد، چه از نوع واحد باشد، مثل این که مکلف چند بار بول کند، و چه از انواع متعدد، مثل این که بول و نوم و امثال آنها از مکلف صادر شود، در این مورد چون نسبت به تداخل اسباب دلیل وجود دارد ـ که می‌گوید: لازم نیست به تعداد ناقض‌ها وضو گرفته شود ـ گرفتن یک وضو کافی است.
مواردی نیز که برای عدم تداخل دلیل وجود دارد، مثل باب کفارات که ادله خاص در آن بر تکرار کفاره، یعنی بر عدم تداخل، دلالت می‌کند، از محل بحث و نزاع خارج است.
در این مسئله سه دیدگاه وجود دارد:
1. به مشهور نسبت داده شده که مقتضای اصل و قاعده را عدم تداخل می‌دانند؛
2. برخی مثل ' محقق خوانساری (ره) ' به تداخل اعتقاد دارند؛
3. برخی مثل مرحوم ' ابن ادریس ' در مسئله تفصیل داده‌اند؛ به این بیان که اگر اسباب متعدد از نوع واحد باشد، قاعده، تداخل را اقتضا می‌کند و اگر از نوع واحد نباشد، قاعده، عدم تداخل را اقتضا می‌نماید.
نکته:
بحث تداخل اسباب در جمله‌های شرطی، اولاً در ناحیه جزا (حکم) است و ثانیاً در جایی است که جزا قابلیت تعدد و تکثر را داشته باشد، مثل: وضو و غسل که در آنها تعدد و تکرار امکان دارد. اما گاهی متعلق حکم در جزا (در قضیه شرطی) قابل تعدد نیست، برای مثال، قتل ' ساب النبی ' واجب است، حال اگر کسی چند بار این کار را انجام دهد چون جزا ـ قتل ـ قابلیت تکرار ندارد، بحث تداخل اسباب درباره آن مطرح نمی‌شود.
منابع
- الموجز فی اصول الفقه : صفحه 156
- سیری کامل در اصول فقه جلد 7 : صفحه 465
- ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه 289
- کفایة الاصول : صفحه 239
- المعجم الاصولی : صفحه 378
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه (120-122)
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 40
- فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 489
- نهایة الافکار جلد 2,1 : صفحه 490
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه (435-436)
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 109
- هدایه المسترشدین فی شرح معالم الدین : صفحه 166
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تداخل اسباب به زیرصفحه تداخل اسباب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 426، 428، 430
- اصطلاحات الاصول : صفحه 186، 188
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه (120-122)، 122
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 355
- الفوائد الحائریة : صفحه 408
- القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 43، 44
- القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 223
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 374، 377، 380، 381، 382
- المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 563، 568، 570، 571
- المعجم الاصولی : صفحه 378
- الموجز فی اصول الفقه : صفحه 156
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 40، 41، 43، 44، 45، 46، 47
- ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه 289
- تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 476، 478
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه (435-436)، 436، 437، 439، 441، 442
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 462
- سیری کامل در اصول فقه جلد 7 : صفحه 465
- شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 245
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 152، 153
- فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 489
- فوائد الاصول جلد 1,2 : صفحه 489
- فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 489، 491، 493، 495، 498، 499
- فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 489
- کفایة الاصول : صفحه 239، 240، 241، 243، 244
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 109، 111، 112، 113، 116، 117، 118، 126
- منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 251، 253، 255، 257، 258، 260، 261
- نهایة الاصول : صفحه 308
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 490
- نهایة الافکار جلد 1,2 : صفحه 490
- نهایة الافکار جلد 2,1 : صفحه 490
- هدایه المسترشدین فی شرح معالم الدین : صفحه 166