اولین روز نزول قرآن

توضیح مفهومی

اولین روز نزول قرآن : زمان نزول اولین آیات قرآن

بعثت پیامبر اکرم (ص) در چهل سالگی (610 یا 611 م) و همراه بودن آغاز بعثت در غار حرا با نزول آیاتی از سوره مبارکه علق، مورد اتفاق مسلمانان است. اما در این که بعثت در چه زمانی رخ داده است، نظرها مختلف است و همین، باعث اختلاف در زمان نزول قرآن نیز گردیده است. برخی اقوال در زمان نزول قرآن و بعثت به این شرح است: 1. بیست و هفتم رجب؛ 2. هفدهم رمضان؛ 3. هیجدهم رمضان؛ 4. بیست و چهارم رمضان؛ 5. دوازدهم ربیع الاول؛ 6. هشتم ربیع الاول؛ 7. سوم ربیع الاول.

شیعه- به استناد روایات متعددی که از عترت طاهره در این زمینه وجود دارد- معتقد است که بعثت در 27 رجب اتفاق افتاده است، با توجه به این نکته که اهل بیت نبوت بهتر از هر کس از زمان نبوت باخبرند؛ و در تعیین زمان و مکان آن از همه شایسته‏تر هستند. برخی از روایات به این شرح است:

1. شیخ طوسی در امالی خود روایتی را از امام صادق (ع) نقل می‏کند که فرمود: در روز بیست و هفتم رجب، نبوت بر رسول خدا نازل گشت. هر که این روز را روزه بگیرد، ثواب کسی را دارد که شصت ماه روزه گرفته باشد.

2. از امام کاظم (ع) نقل است که فرمود: خداوند محمد (ص) را، که رحمت برای جهانیان است، در بیست و هفتم رجب به پیامبری برگزید. هرکه این روز را روزه بگیرد، خداوند ثواب روزه شصت ماه را برایش ثبت می‏کند.

3. امام صادق (ع) : روزه روز بیست و هفتم رجب را ترک نکن؛ زیرا روزی است که پیامبری بر محمد (ص) نازل گشته و ثواب آن، مانند شصت ماه است.

اما دانشمندان اهل سنت با استناد به ظهور برخی آیات در نزول قرآن در ماه مبارک رمضان و هم زمانی بعثت با نزول قرآن، وقوع بعثت را در ماه رمضان می‌دانند. آنها برای اثبات بعثت در ماه رمضان به برخی آیات استناد نموده‏اند: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن»؛ «ماه رمضان (همان ماه) که در آن قرآن فرو فرستاده شده است» (بقره//185) .

«انا انزلناه فی لیلة مبارکة»؛ «ما آن را در شبی فرخنده نازل کردیم» (دخان//3) .

«انا انزلناه فی لیلة القدر»؛ «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم (قدر//1) .

اما باید توجه داشت که این آیات فقط به زمان نزول قرآن دلالت دارند، و محل نزول در این آیات مشخص نگردیده است و این مساله که مراد از این نزول، همان نزول در غار حرا باشد، از هیچ یک از آیات فوق به دست نمی‏آید. از طرف دیگر ظاهر این آیات، دلالت بر نزول همه قرآن در ماه رمضان و شب قدر دارند، در حالی که در آغاز بعثت تنها پنج آیه از سوره علق نازل گشته است. بنابراین نمی‏توان گفت این آیات، ناظر به مساله بعثت پیامبرند.

در این میان، نویسنده کتاب التمهید بین آغاز بعثت و آغاز نزول قرآن تفاوت قائل می‌شود و می‏گوید: براساس روایات اهل بیت (ع) بعثت در ماه رجب اتفاق افتاده، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی و قانون جاودانه الهی پس از سه سال فاصله بر پیامبر نازل گشته است. در این سال‏ها پیامبر دعوت مخفیانه داشته که روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد. پس از گذشت‏سه سال از بعثت، آیات 94 و95 سوره حجر، نازل گردید: «فاصدع بما تؤمر واعرض عن المشرکین. انا کفیناک المستهزئین»؛ «پس آن‏چه را بدان ماموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب که ما (شر) ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم‏کرد». از این زمان به بعد، نزول پیوسته قرآن آغاز گردید. از طرف دیگر روایاتی وجود دارد که مدت نزول قرآن را بیست‏سال ذکر نموده است. نتیجه می‏گیریم که آغاز نزول قرآن از آغاز بعثت، سه سال فاصله داشته و در شب قدر ماه رمضان بوده است. مطابق این دیدگاه، هیچ ارتباطی میان مساله بعثت و نزول قرآن وجود ندارد، و آیات اولیه سوره علق در آغاز بعثت، جنبه بشارت داشته و به عنوان نزول به حساب نمی‏آید، و آغاز نزول پیوسته قرآن به عنوان کتاب آسمانی از ماه رمضان و پس از سه سال از بعثت پیامبر بوده است.

در نقد این نظر گفته شده: روایاتی که بر دعوت مخفیانه در طول سه سال اول بعثت دلالت دارند، تنها به مساله دعوت مخفیانه اشاره می‏کنند و در هیچ‏یک از آنها، به عدم نزول آیات در طول این سه سال اشاره نشده است. و منافات ندارد که سه سال، دعوت مخفیانه باشد و قرآن نیز نازل شده باشد، و این ادعا که در طول این سه سال فقط همان پنج آیه اول سوره‏ علق نازل گشته، نه با واقعیت تاریخی سازگاری دارد و نه روایات فترت دعوت مخفیانه بر آن صحه می‏گذارد. و آیه «فاصدع بما تؤمر... » از آیات سوره مبارکه حجر، از سوره‏های مکی، و براساس جدول ترتیب نزول سوره‏ها، پنجاه و چهارمین سوره قرآن است. طبق این جدول، قبل از آیه «فاصدع بما تؤمر... » پنجاه و سه سوره نازل شده و این تاییدی است بر این که دعوت مخفیانه منافاتی با نزول قرآن نداشته است.

نیز ر.ک:اوّل ما نزل.

منابع

1. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 2 : صفحه 15
2. قرآن در اسلام : صفحه 166
3. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (135-150)
4. تاریخ قرآن : صفحه (184-194)
5. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (146-148)
6. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (46-48)
7. الکافی جلد 4 : صفحه 149

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «اولین روز نزول قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آغاز نزول قرآن، ابتدای نزول قرآن

اعم

زمانهای نزول قرآن

وابسته

آخرین روز نزول قرآن، مدّت نزول قرآن، نزول قرآن

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اولین روز نزول قرآن به زیرصفحه اولین روز نزول قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اسباب النزول : صفحه 9
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (146-148)
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (135-150)، 141
• الکافی جلد 4 : صفحه 149
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 2 : صفحه 15
• تاریخ قرآن : صفحه (184-194)
• درسنامه علوم قرآنی : صفحه 11
• قرآن در اسلام : صفحه 166
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (46-48)، 104