استغفار ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استغفار
استغفار: درخواست آمرزش از خداوند.
تفاوت آن با توبه (--» توبه) این است که توبه، بازگشت به سوی پروردگار با پشیمانی از عمل بدِ خویش است، ولی استغفار، درخواست مغفرت و آمرزش از او است. البته در این که قوام استغفار به توبه است یا نه، میان فقها اختلاف است. 1
استغفار یا قولی است مانند گفتن « استغفر الله » و یا فعلی مانند انجام دادن عملی که موجب آمرزش انسان می‌گردد. مورد بحث در این جا، استغفار گفتاری است که از آن در باب هایی مانند طهارت، صلات، صوم، حج، تجارت، ظهار و کفّارات به مناسبت سخن گفته شده است.
استغفار از عبادت هایی است که در شریعت مقدّس، نسبت به آن، ترغیب و تشویق بسیار شده است 2؛ چندان که بیشتر دعاهایی که از معصومان علیهم السّلام به یادگار مانده، - با عبارات و الفاظ گوناگون - متضمّن استغفار است.
در روایات، آداب و شرایطی مانند پشیمانی از عمل بد خویش، تصمیم بر عدم ارتکاب گناه در آینده و ادای حقوق مردم، برای تحقّق استغفار حقیقی ذکر شده است. 3 همچنین در آیات و روایات، آثار سازنده و ارزشمندی از قبیل صلاح جامعه، نزول برکات الهی، و مصونیّت از عذاب دنیوی و اخروی برای آن بیان شده است. 4
الفاظ استغفار: استغفار در شریعت مقدّس با الفاظ مختلفی بیان شده است مانند « اَستَغفِرُ اللهَ » و « اللّهم اغفِرلی ». برخی تصریح کرده‌اند که استغفار قولی باید از ریشه « غَفَرَ » باشد؛ همان گونه که در تحمید، تسبیح و تکبیر چنین است. 5
حکم تکلیفی: استغفار گر چه فی نفسه مستحب است، لیکن گاهی به جهت عوارضی واجب یا حرام می‌گردد. از این رو، استغفار به لحاظ حکم سه گونه است:
1. استغفار مستحب: استغفار از آن جهت که بهترین دعا و عبادت به شمار می‌رود، در همه حالات به ویژه موارد ذیل مستحب است 6: بین دو سجده نماز 7؛ بعد از تسبیحات اربعه 8 (--» تسبیحات اربعه) ؛ در قنوت (--» قنوت) به خصوص
قنوت نماز وَتر 9 (--» نماز وتر) ؛ هنگام سحر 10 (--» سحر) ؛ برای میّت هنگام تشییع جنازه، دفن و زیارت قبر او 11؛ در نماز باران 12 (--» نماز باران) ؛ در ماه رمضان 13؛ برای ترک برخی آداب و سنن مانند استغفار برای لطمه زدن بر سر و صورت خود به عنوان کفّاره آن. 14
2. استغفار واجب: استغفار به عنوان کفّاره واجب بر مُحرم (--» احرام) در صورت جدال (--» جدال) کمتر از سه بار و فسوق 15 (--» فسوق) ، یا بدل کفّاره واجب بر کسی که توان انجام هیچ یک از خصال کفّاره (آزاد کردن برده، گرفتن دو ماه روزه یا اطعام یا پوشاندن شصت فقیر) را ندارد واجب است. 16 البته بدلیت استغفار در کفّاره ظهار (--» ظهار) در صورت ناتوانی از پرداخت کفّاره، مورد اختلاف است 17 (--» کفّاره) .
در وجوب استغفار در نماز میّت 18 (--» نماز میّت) و نیز از سوی غیبت کننده برای کسی که او را غیبت کرده، اختلاف است 19 (--» غیبت) .
3. استغفار حرام: استغفار برای مشرکان و کفّار - به نصّ قرآن کریم 20 - و نیز مخالفان و منافقان، حرام است. 21
1 - مسالک الافهام 9 535؛ جواهر الکلام 33 163 و رسائل فقهیة (شیخ انصاری) 56.
2 - وسائل الشیعة 7 176.
3 - بحار الانوار 6 27.
4 - جواهر الکلام 12 132؛ نوح 10 - 12؛ هود 52؛ اعراف 96 و انفال 33.
5 - جواهر الکلام 7 33.
6 - وسائل الشیعة 7 180.
7 - العروة الوثقی 1 683.
8 - 658.
9 - 699.
10 - جواهر الکلام 7 33.
11 - 4 289؛ 307 و 323.
12 - 12 131.
13 - وسائل الشیعة 10 304.
14 - جواهر الکلام 33 193.
15 - مناسک مراجع م 372 و 377.
16 - جواهر الکلام 33 295.
17 - 160 - 163.
18 - 12 34 - 47 و 88.
19 - 22 72 و مصباح الفقاهة 1 519 - 522.
20 - توبه 113.
21 - جواهر الکلام 12 47 - 5.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 439
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- به لحاظ احکام تکلیفی:
- استغفار حرام، استغفار مستحب، استغفار مکروه، استغفار واجب
- به لحاظ استغفار کننده:
- استغفار عاجز از کفاره، استغفار ملائکه، استغفارنبی (ص)
- به لحاظ قول وفعل:
- استغفار فعلی، استغفار قولی
- به لحاظ محل و زمان:
- استغفار بعد نماز صبح، استغفار بین نافله و نماز صبح، استغفار در سَحَر، استغفار در عرفات، استغفار در غُسل میت، استغفار در ماه رمضان، استغفار در نماز، استغفار قبل از استخاره، استغفار قبل از دعا، استغفار قبل از نماز باران
- به لحاظ مستغفر له:
- استغفار برای پدر و مادر، استغفار برای غیبت شونده، استغفار برای مؤمنان، استغفار برای میت
- به لحاظ نوع گناه:
- استغفار از صغیره، استغفار از کبیره
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استغفار ( فقه ) به زیرصفحه استغفار ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.