اختلاط ( فقه )

اختلاط گاه مانند در هم شدن شیر با آب که به آن امتزاج گفته می‌شود به گونه‌ای است که قابل تشخیص و تمیز نیست و گاه مانند در هم شدن گندم با برنج قابل تشخیص و تمیز است. از آن به مناسبت در باب هایی نظیر طهارت، صلات، خمس، شرکت، وصیّت، نکاح، اطعمه و اشربه سخن رفته است.

مخلوط کردن تربت کربلا با کافور در غسل میّت مستحب، 1 و به قول مشهور مخلوط کردن کافور با عطر مانند مشک و عنبر در حنوط او (--» حنوط) مکروه است. قول دیگر، حرمت آن است. 2

آثار: اختلاط در موارد گوناگون، آثار گوناگونی دارد که بدان اشاره می‌شود:

1. حصول اشتباه: اختلاط غیر قابل تمیز گاه موجب اشتباه (شُبهه) که خود دارای آثار بسیاری است می‌شود مانند درهم شدن حیوان تذکیه شده با حیوان مرده که به قول مشهور، در صورت محصور بودن شُبهه، پرهیز از همه آن‌ها واجب است 3 (--» اشتباه) .

2. رفع حرمت: پوشیدن لباس ابریشمی بر مردان جایز نیست، امّا اگر ابریشم با مواد دیگر در هم شود، پوشیدن آن جایز است. ملاک در این حکم، صدق عنوان اختلاط است؛ به گونه‌ای که عرف دیگر آن را ابریشم خالص نداند. 4

3. ضمان: اگر امانت دار در مال امانتی تعدّی و آن را با مال دیگری به گونه‌ای مخلوط کند که قابل جدا کردن نباشد، ضامن است 5 (--» ضمان) .

4. شرکت: اختلاط دو مال به گونه‌ای که از یکدیگر تشخیص داده نشود موجب شرکت می‌شود؛ خواه با اختبار و قصد صاحبان آن صورت گرفته باشد، و یا به صورت اتّفاقی. 6

5. ابطال وصیّت: اگر کسی به چیزی مانند گندم مرغوب وصیّت کند، سپس آن را با چیز دیگری مانند گندم نامرغوب به گونه‌ای در آمیزد که قابل تمیز و جدا کردن نباشد، وصیّت باطل است. برخی صرف در آمیختن را مقتضی بطلان وصیّت

309

نمی دانند، بلکه بطلان را تنها به صورتی که این عمل نشانه انصراف وصیّت کننده از وصیّت باشد، مقیّد کرده‌اند. 7

6. پاک شدن: آب نجس (--» آب نجس) با ممزوج شدن با آب کر یا جاری پاک می‌شود، امّا در پاک شدن آن به صرف اتّصال به آب کر یا جاری بدون ممزوج شدن، اختلاف است. 8

7. وجوب خمس: اگر مال حلال به گونه‌ای با مال حرام آمیخته شود که قابل جدا کردن نباشد و مالک و مقدار مال حرام مجهول باشد، خمس تمامی مال واجب، و پس از اخراج خمس، تصرف در باقی مال حلال است. 9

1 - العروة الوثقی 1 415.

2 - جواهر الکلام 4 188 - 191.

3 - مستند الشیعة 15 152.

4 - جواهر الکلام 8 114 و 134 - 135.

5 - الحدائق الناضرة 21 444.

6 - جواهر الکلام 26 284 - 291.

7 - 28 267 - 270.

8 - الحدائق الناضرة 1 333 و العروة الوثقی 1 43.

9 - العروة الوثقی 2 379. اختلاط میاه: آمیخته شدن نطفه‌ها.

از آن در باب طلاق سخن رفته است.

اختلاط میاه در فقه به عنوان حکمت برخی از احکام ذکر شده است مانند وجوب استبرای (--' استبراء) کنیز خریداری شده به جهت عدم اختلاط میاه، 1 اولی بودن جدا شدن مرد از همسر زناکار به آن سبب، 2 و عدم لزوم نگهداری عدّه (--' عدّه) برای زن غیر مدخوله پس از طلاق به جهت عدم پیدایش اختلاط میاه. 3

1 - الروضة البهیة 6 71.

2 - جواهر الکلام 29 444.

3 - مسالک الافهام 9 271.