احکام ظاهری
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
احکام ظاهری : احکام مستفاد از اماره یا اصل عملی، یا احکام مستفاد از اصول عملی، برای مکلّف شاکّ یا جاهل به حکم واقعی
احکام ظاهری از اقسام احکام شرعی و مقابل احکام واقعی می‌باشد. در مورد حکم ظاهری دو اصطلاح وجود دارد: در یک اصطلاح، حکم ظاهری شامل مؤدای امارات و اصول می‌شود و در اصطلاح دیگر، حکم ظاهری فقط شامل مؤدای اصول است.
توضیح:
1. در یک اصطلاح، مراد از حکم ظاهری حکمی است که با ملاحظه جهل مکلف‌به واقع، از سوی شارع مقدس جعل گردیده است؛ یعنی شارع برای مواردی که مکلف، جاهل به حکم واقعی و مردد در آن باشد، احکام و وظایفی را مقرر نموده که به آنها احکام ظاهری می‌گویند [۱] ؛ به بیان دیگر، حکم ظاهری، حکم انسان جاهل و شک کننده به حکم واقعی است؛ مثل احکامی که انسان به وسیله امارات و اصول عملیه به دست می‌آورد.
برخی از اصولیون متأخر، حکم ظاهری را حکم نمی‌دانند، بلکه معتقدند امارات و اصول در صورت انطباق با واقع موجب منجز شدن حکم واقعی و در صورت عدم انطباق، موجب عذر خواهند بود.
2. در اصطلاح دوم، حکم ظاهری، آن حکم شرعی تعلق گرفته به چیزی است که حکم واقعی آن مجهول است، مانند: اختلاف فقها در نگاه کردن به زن اجنبی، یا اختلاف آنان در وجوب اقامه برای نماز. در این موارد، هنگامی که دلیلی برای تأیید یکی از اقوال مطرح شده پیدا نشود، فقیه در حکم واقعی اولی شک می‌کند و برای این که در مقام عمل متحیر نماند به ناچار باید حکم دیگری (غیر از حکم اولی واقعی) برای او وجود داشته باشد تا به آن عمل کند، اگر چه آن حکم دیگر، عقلی باشد، مانند: وجوب احتیاط و یا وجوب برائت و یا اعتنا ننمودن به شک. اصولیون به این حکم دوم که فقیه در مقام سرگردانی به سراغ آن می‌رود حکم ظاهری می‌گویند.
پانوشت
منابع
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 1 : صفحه 96
- سیری کامل در اصول فقه جلد 9 : صفحه 249
- سیری کامل در اصول فقه جلد 9 : صفحه (608-609)
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 333
- الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 109
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 221
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 367
- درر الفوائد فی الحاشیة علی الفرائد جلد 1 : صفحه 193
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «احکام ظاهری» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه احکام ظاهری به زیرصفحه احکام ظاهری/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 201، 208
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 11، 51، 55، 241، 350، 367، 374، 386، 390
- اصطلاحات الاصول : صفحه 124، 198
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 16، 238
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 74، 75
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 51، 59، 67، 85، 86، 89، 93، 119
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 177
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 3 : صفحه 7، 48، 239، 240
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 57، 59
- الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة : صفحه 109
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 117، 461
- المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 209
- المحکم فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 143
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 91
- المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 307
- انوار الاصول جلد 1 : صفحه 333، 334
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 229
- انوارالهدایة فی التعلیقة علی الکفایة جلد 1 : صفحه 38
- بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 321
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 21، 23، 35، 193
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 16، 17، 262، 263، 264
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 9
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 204
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 67، 68، 287
- درر الفوائد فی الحاشیة علی الفرائد جلد 1 : صفحه 193
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 165، 167
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 15، 16، 17، 22، 23، 25، 26، 27، 301، 368
- سیری کامل در اصول فقه جلد 9 : صفحه 249، (608-609)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 83، 84، 211، 251
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 226، 308، 309
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 1 : صفحه 96
- فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 252
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 20، 76، 101
- محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 221
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 330، 345، 346، 348، 350، 448
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 70، 445
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 365
- نهایة الاصول : صفحه 137
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 60
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 153، 211، 231
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 153، 211، 231