نسخ به بدل اثقل ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
نسخ به بدل اثقل ( علوم قرآنی ) : نسخ یک حکم با جایگزینی حکم مشکل‌تر
نسخ حکمی با حکم دیگر به گونه‌ای که انجام حکم ناسخ برای مکلف سخت‌تر و سنگین‌تر از حکم منسوخ باشد. «نسخ به بدل اثقل» است. در جواز این نسخ، میان علما اختلاف است؛ بیشتر آنان آن را به دلیل عقلی و نقلی جایز می‌دانند.
یکی از موارد نسخ به بدل اثقل، نسخ اباحه خمر با حرمت آن است. تحریم خمر در صدر اسلام مشکل بود؛ زیرا عرب جاهلیت به آن عادت کرده بود و آن را نشانه قوّت و شرف می‌دانست. قرآن کریم در مرحله اول با ملاطفت فرمود: «... قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَکْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا...» (بقره// 219). پس از مدتی آن را هنگام اقامه نماز حرام کرد و فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُکَارَی حَتَّیَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ...» (نساء// 43). پس از این که عرب‌ها از این عادت کم‌کم دست برداشتند، به صورت کلی آن را حرام کرد و فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (مائده// 90). این مراحل تحریم خمر در حقیقت ترقی از اخفّ به اثقل است.
مورد دیگر از نسخ به بدل اثقل، نسخ جواز مسالمت با کفار محارب، به وجوب قتال با آن‌ها در آیه 216 سوره بقره است که فرمود: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَّکُمْ...».
منابع
- تفسیر نمونه جلد 5 : صفحه 70
- فتح المنان فی نسخ القرآن : صفحه 67
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 240
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسخ به بدل اثقل ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه نسخ به بدل اثقل ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.