عطف توهم
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
عطف توهم : عطف لفظ بر اعراب خیالی معطوفٌ‌علیه
«عطف توهم» یکی از اقسام عطف است؛ به طوری که اعراب معطوف، تابع اعراب خیالی معطوف‌علیه باشد؛ یعنی گوینده به گمان این که مثلاً حرف جرّ بر معطوف‌علیه وارد شده است، معطوف را نیز جر می‌دهد؛ مانند: «لیس زید قائماً و لا ذاهبٍ» به جر «ذاهب»، به گمان این که بر سر خبر لیس (قائماً) حرف جرّ آمده است.
برخی وجود این گونه عطف در قرآن را انکار کرده‌اند؛ ولی خلیل و سیبوبه آیه 10 سوره منافقون را از مصادیق این عطف شمرده‌اند: «لَوْلَا أَخَّرْتَنِی إِلَی أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَکُن مِّنَ الصَّالِحِینَ» گویا گفته شده است «اصّدّق و اکن»؛ یعنی گویا «ف» بر سر «اصّدّق» درنیامده است، که در این صورت چون «اصدق» جواب شرط و مجزوم خواهد بود، «اکن» نیز به سبب عطف به آن، مجزوم شده است.
برخی این گونه عطف را «عطف بر معنا» نامیده و به «فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَقَ یَعْقُوبَ» مثال آورده‌اند (هود// 71) . در این آیه «یعقوب» را به فتح خوانده‌اند؛ به گمان این که «اسحاق» اول منصوب، و معنای آیه این است: «و وهبنا له اسحاق و من وراء اسحاق یعقوب».
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (380-381)
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 110
- کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم جلد 3 : صفحه 279
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «عطف توهم» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه عطف توهم به زیرصفحه عطف توهم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.