آیات متشابه ( علوم قرآنی)
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
آیات متشابه ( علوم قرآنی ) : آیاتی با احتمالات متعدّد
'متشابه' از ریشه 'تشابه' به معنای همگونی و همسانی میان دو چیز است. با توجه به آیه 7 سوره آل‌عمران: «هُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ…» وجود آیات متشابه در قرآن، قطعی است.
'آیات متشابه' آیاتی هستند که در بدو نظر، پیچیده و مشتمل بر احتمالات متعددند؛ و این احتمالات نیز از ترجمه و ظاهر آیات به دست نمی‌آید، ولی می‌توان با مراجعه به آیات محکم، تفسیر آن‌ها را روشن نمود؛ بر خلاف آیات محکم که نیاز به تأویل ندارند.
صبحی صالح می‌گوید: آیات متشابه شامل آیات مجمل و مُؤوَّل است؛ زیرا آیات مجمل به تفسیر، آیات مؤوّل به تأویل، و آیات مشکل به رفع اشکال نیاز دارند. جلال‌الدین سیوطی آیات صفات الهی (آیات دربردارنده برخی ویژگی‌ها و صفات خداوند متعالی همچون مکر، وجه، ید، اراده، استوا، استهزا، حب، حیا، فوقیت و…) و نیز آیات فواتح سوره‌ها را که با حروف مقطعه آغاز شده‌اند، از متشابهات برشمرده است. برخی دیگر نیز آیات مربوط به معاد، حقیقت روح و… را از متشابهات، و برخی نیز آیات منسوخ را از متشابهات شمرده‌اند. بسیاری از این آیات که ادعای تشابه در آن شده است از متشابهات شأنی و عَرَضی‌اند که با مراجعه به آیات دیگر و محکمات آیات و احادیث، از آن‌ها رفع تشابه می‌شود.
در باره تعداد متشابهات در قرآن کریم، میان دانشمندان اختلاف است. این اختلاف از نسبی بودن مفهوم تشابه سرچشمه می‌گیرد. جلال‌الدین سیوطی تعداد متشابهات قرآن را بالغ بر پانصد مورد و قاضی عبدالجبار تعداد آن‌ها را 875 مورد دانسته است. تعداد متشابهات در کتاب ~التمهید فی علوم القرآن~- پس از حذف مکررات- حدود دویست مورد شمرده شده است.
نیز ر.ک:متشابه، محکم و متشابه.
منابع
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (71-134)
- تفسیر نمونه جلد 2 : صفحه 321
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه (32-44)
- منشور جاوید قرآن جلد 3 : صفحه 244
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (3-24)
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 282
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیات متشابه ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات متشابه ( علوم قرآنی) به زیرصفحه آیات متشابه ( علوم قرآنی)/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با قرآن : صفحه (21-22)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (3-24)
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 113
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (71-79)
- البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه (269-271)
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (7-461)، (14-33)، (71-134)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه (32-44)
- تفسیر نمونه جلد 2 : صفحه 321
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 282
- مجله بینات جلد 5 : صفحه 78
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 53
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 291
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 46
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 289
- منشور جاوید قرآن جلد 3 : صفحه 244
- پژوهشی در حکمت متشابهات قرآن (پایان نامه) : صفحه 176