حکمت نزول متشابه

توضیح مفهومی

حکمت نزول متشابه : فلسفه وجودی آیات متشابه قرآن

یکی از موضوعات مورد سؤال جویندگان و طعن و انتقاد منحرفان از دیرباز این است که حکمت وجود متشابهات در قرآن مجید چیست؟ آیا بهتر نبود قرآن همه مفاهیم و مقاصد خود را بدون هیچ ابهام و خفایی بیان می‌کرد؟ در پاسخ به این پرسش، جواب‌های بسیاری ارائه شده است؛ اما بی‌پایگی بسیاری از آن‌ها با اندک تأملی معلوم می‌شود.

برخی از پاسخ‌های ارائه شده در باره علت وجود آیات متشابه در قرآن:

1. وجود متشابهات در قرآن برای مشکل کردن راه وصول به حق و در نتیجه ثواب بردن است.

2. وجود متشابهات باعث می‌شود ارباب مذاهب برای توجیه آرا و عقاید خود، در آن نظر کنند تا شاید در حین توجه، به حق دست یافته، به‌آن ایمان بیاورند.

3. مردم برای کشف معنای آیات متشابه مجبور شوند از عقل خود بهره برند و از ظلمت تقلید خارج شوند.

4. اشتمال قرآن بر متشابهات، باعث بحث‌ و جست‌و‌جوی تأویلات مختلف و در نتیجه سبب مهارت و چیرگی در فنون مختلف همچون لغت، صرف، نحو و اصول فقه می‌شود!

5. می‌توان گفت قرآن‌کریم مفاهیمی را برای بشر به ارمغان آورد که جامعه بشری به‌ویژه در شبه‌جزیره عرب با آن بیگانه بود و در عین حال برای بیان این مفاهیم، چاره‌ای جز استفاده از همان اسلوب بیانی و کلامی عرب‌ها با همه محدودیت‌ها و نارسایی‌های آن نبود. طبیعی است که بیان مفاهیم بلند در چنین قالب‌هایی عامل اصلی تشابه در آیاتی از قرآن‌کریم شده است.

مرحوم علامه طباطبایی پس از بررسی وجوه و احتمالات مختلف معتقد است علت وقوع تشابه در قرآن رضایت دادن قرآن به الفاظ و اسلوب‌های رایج در بیان معارف عالی است؛ در حالی که این الفاظ و اسلوب‌ها برای بیان معانی محسوس یا قریب به محسوسات وضع شده‌اند؛ از این رو وافی به تمام مقصود نبوده است؛ لذا باعث تشابه آیات و خفای مطلوب شده‌اند.

نکته: شکل‌گیری مذاهب کلامی مختلف از قرن دوم به بعد و تمسک آنان به آیات قرآن برای توجیه آرای خود که معمولاً با توجیهات و تأویلات خلاف ظاهر همراه بود باعث بروز تشابه در آیاتی از قرآن‌کریم شد؛ به‌ویژه آن که طبیعت قرآن‌کریم بنا به تعبیر امام علی (ع) به‌گونه‌ای است که می‌تواند پذیرای وجوه و احتمالات مختلف باشد.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 75
2. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 302
3. مباحث فی علوم القرآن : صفحه 286
4. التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 16
5. تفسیر نمونه جلد 2 : صفحه 435
6. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه 65

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «حکمت نزول متشابه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

حکمت متشابهات قرآن، سبب وقوع تشابه

وابسته

آیات متشابه ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حکمت نزول متشابه به زیرصفحه حکمت نزول متشابه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آنچه باید از قرآن بدانیم جلد 2 : صفحه 302
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 35
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 75
• البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 86
• التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 16، 22، 35
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه 65
• تفسیر نمونه جلد 2 : صفحه 435
• علوم القرآن : صفحه 182
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه 286
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 302، 303، 317