واسطه
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
واسطه : وسیله و علّت ثبوت چیزی برای چیز دیگر
واسطه، یعنی علت ثبوت چیزی برای چیز دیگر. در اصول، در جاهایی مانند استصحاب از واسطه بحث می‌شود، مثلا ًاثر شرعیی که بر مستصحب بار می‌شود گاهی مستقیم و بدون واسطه است و گاهی با واسطه و غیر مستقیم؛ برای نمونه، گاهی استصحاب ' حیات زید ' شده و سپس اثر شرعی ' وجوب نفقه ' بر آن به طور مستقیم بار می‌شود، و گاهی بعد از استصحاب ' حیات زید ' حکم می‌شود که او رشد کرده و به سن ـ مثلا ' ـ 18 سالگی رسیده است و بعد از آن، اثر شرعی وجوب تصدق بر آن مترتب می‌گردد.
از آن جا که واسطه، گاهی شرعی است، گاهی عرفی و گاهی عقلی، و هر کدام، یا جلی است یا خفی، درباره هر یک جداگانه بحث شده است.
نکته:
در اصول، از واسطه در اثبات، واسطه در ثبوت، واسطه در عروض و واسطه در اتصاف به مناسبت هایی ـ از جمله در موضوع علم اصول ـ سخن به میان آمده است؛ از این رو به اختصار به تعریف هر یک پرداخته می‌شود:
واسطه در ثبوت، چیزی است که علت ایجاد و تحقق عَرَض برای موضوع می‌باشد، مثل: آتش که واسطه گرمی برای آب است.
واسطه در اثبات، آن است که حدّ اوسط قیاس واقع می‌شود. واسطه در اثبات، گاهی واسطه در ثبوت نیز است و گاهی نیست، زیرا حد اوسط، در وجود، ملازم مطلوب است، چه علت مطلوب باشد و چه معلول آن و چه هر دو معلول علت سومی باشند.
واسطه در عروض، آن است که محمول اولاً بر چیزی عارض می‌شود که با موضوع متحد بوده یا در یک جا با هم تلاقی کرده‌اند و سپس توسط آن، بر موضوع عارض می‌گردد، مانند: ثقل (سنگینی) که به واسطه جسمیت بر انسان عارض می‌شود.
واسطه در اتصاف، در جایی پیش می‌آید که محمول صفت حقیقی نمی‌باشد و از روی مسامحه به آن نسبت داده می‌شود، مثلاً به کسی که بر کشتی سوار است بگویند در حرکت است، در صورتی که حرکت، صفت حقیقی کشتی است و کسی که در کشتی نشسته، حرکتی ندارد.
منابع
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 4 : صفحه 54
- سیری کامل در اصول فقه جلد 15 : صفحه 154
- الرسائل : صفحه 185
- کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم جلد 2 : صفحه 1478
- اصول الاستنباط : صفحه 283
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه واسطه به زیرصفحه واسطه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.