استظهار ( تفحص برای ظهور حال )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استظهار
استظهار: تحقیق و تفحصّ برای ظهور حال/ احتیاط و تحفّظ/ چیرگی طلب ظهور کلام.
واژه استظهار در فقه و اصول، مفاهیم و کاربردهای مختلفی دارد.
مفهوم اول: کاربرد رایج استظهار به این مفهوم در باب طهارت، مبحث حیض و نفاس است.
استظهار حائض: زن دارای عادت معیّن که زمان عادت او کمتر از ده روز است، اگر خونریزی وی از زمان عادتش بگذرد و نداند خونریزی تا ده روز ادامه می‌یابد تا تمام مدّت ده روز حیض باشد یا بیشتر از ده روز ادامه می‌یابد که در این صورت تنها مدّت عادت، حیض شمرده شود، استظهار می‌کند؛ یعنی تا ده روز صبر می‌کند و به احکام زن حائض عمل می‌کند تا حال او روشن شود. اگر خون تا ده روز قطع شد، همه روزها را حیض قرار می‌دهد و چنانچه از ده روز گذشت، روزهای عادت خود را حیض و باقی را استحاضه (--» استحاضه) به شمار می‌آورد 1 (--» حیض) .
البته در این که استظهار، واجب است یا مستحب و یا مباح اختلاف می‌باشد. استحباب آن به مشهور متأخّران نسبت داده شده است. 2 همچنین در مدت زمان استظهار، اقوالی مطرح شده است: یک یا
دو روز؛ تا پایان روز دهم 3؛ تخییر میان یک، دو و سه و سه روز 4؛ وجوب استظهار به یک روز و تخییر استظهار به دو، سه یا تا پایان روز دهم و عدم آن 5؛ واگذار کردن امر به حائض تا خود، به مدّت مورد نیاز برای استظهار دست یابد. 6 قول نخست به مشهور نسبت داده شده است. 7
واژه استظهار در اعمال حائض، کاربرد دیگری نیز دارد و آن، تفحّص از حال خود از حیث پاک شدن است؛ بدین معنا که حائض پس از قطع ظاهری خون، برای دستیابی به قطع واقعی آن، پنبه‌ای درون فرج قرار می‌دهد و در صورت آلوده نشدن پنبه به خون، قطع به طهارت پیدا می‌کند. 8
استظهار نفساء: آنچه در استظهار حائض - به هر دو معنا - گذشت، در زنی که خون نفاس (--» نفاس) دیده نیز جاری است. 9
مفهوم دوم: واژه استظهار به معنای تحفّظ در باب طهارت، مبحث استحاضه، وضو و غسل آمده است.
استظهار مستحاضه: تحفّظ از خروج خون و تعدّی آن به سایر بدن یا لباس در حدّ توان برای نماز، بر مستحاضه واجب است. 10
استظهار مسلوس و مبطون: واجب است فرد مسلوس (--» مسلوس) و مبطون (--» مبطون) برای نماز با استفاده از کیسه و مانند آن از سایر نجاست (ادرار یا مدفوع) به سایر بدن یا لباس، تحفظ نماید. 11
استظهار در وضو و غسل: دست کشیدن به بدن در غسل، گشودن چشم‌ها هنگام شستن صورت برای رسیدن آب به اطراف آن‌ها و نیز نفوذ دادن و رساندن آب به مواضعی مانند لای موهای نرم، زیر بغل، ناف و زیر پستان - که بدون این عمل نیز آب به این جاها نفوذ می‌کند - به جهت احتیاط مستحب است. رساندن آب و دست کشیدن به مواضعی که نفوذ آب به آن‌ها متوقّف بر این عمل می‌باشد، واجب است. 12
مفهوم سوم: واژه استظهار به معنای چیرگی در باب قضاء آمده است.
جایز نیست قاضی به یکی از دو طرف دعوا چیزی تلقین کند که موجب استظهار و چیرگی وی بر طرف دیگر گردد. 13
مفهوم چهارم: واژه استظهار به معنای طلب ظهور کلام در اصول فقه، مبحث ظواهر آمده و مراد از ظهور، مفهومی است که از کلام بر حسب متفاهم عرفی و لغوی فهمیده می‌شود (--» ظهور) .
1 - مستمسک العروة 3 271 - 274.
2 - 265.
3 - جواهر الکلام 3 194.
4 - مستمسک العروة 3 270.
5 - التنقیح (الطهارة) 6 315.
6 - منتهی المطلب 2 316 - 320.
7 - جواهر الکلام 3 195.
8 - مستمسک العروة 3 460.
9 - العروة الوثقی 1 362 - 364.
10 - جواهر الکلام 3 348.
11 - الحدائق الناضرة 3 307.
12 - جواهر الکلام 3 107 و 2 189؛ الحدائق الناضرة 3 113 و 2 165.
13 - جواهر الکلام 40 144.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 431