قطع موضوعی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
قطع موضوعی : قطع مأخوذ در موضوع حکم شرعی
قطع موضوعی، مقابل قطع طریقی بوده و عبارت است از قطعی که در موضوع دلیل شرعی به عنوان قید یا تمام موضوع اخذ شده باشد؛ به بیان دیگر، به قطعی گفته می‌شود که در ثبوت حکم بر موضوع دخالت دارد، به گونه‌ای که اگر نباشد، حکم شرعی بر موضوع مترتب نمی‌شود؛ به این صورت که قطع یا موضوع حکم است و یا جزء موضوع حکم؛ بنابراین قطع هم در مرحله ثبوت ـ انشا ـ و هم در مرحله اثبات ـ تنجز ـ حکم شرعی بر مکلف، دخالت دارد؛ برای مثال حکم صحت در نماز دو رکعتی، بر قطع به تعداد رکعات متوقف است و شک در تعداد آنها سبب بطلان نماز می‌گردد ـ اگر چه مکلف بعداً بفهمد آن چه به جا آورده، صحیح بوده است ـ ولی اگر در حال شک، نماز را به پایان برده باشد، نماز او باطل می‌گردد.
بر این اساس، در قطع موضوعی، خود قطع، از آن رو که یکی از صفات نفس است ـ در مقابل ظن، شک و وهم ـ در موضوع حکم شرع دخالت دارد و حکم شرعی، دایر مدار آن است، مانند این که شارع بگوید: ' اذا قطعت بخمریة شی ء یجب علیک الاجتناب ' که در آن، قطع به خمر بودن، در ترتب حکم حرمت و اجتناب از خمر دخالت دارد.
نکته اول:
برای آگاهی از تفاوت میان قطع موضوعی و قطع طریقی به مستند قطع طریقی رجوع شود.
نکته دوم:
قطع موضوعی دارای شرایط زیر است:
1. مقید نکردن موضوع حکم به علم به همان حکم (عدم اخذ علم به حکم در موضوع همان حکم) ، مثل این که گفته شود: ' اذا قطعت بوجوب صلوة الجمعة یجب علیک صلوة الجمعة '، زیرا در این صورت، به نظر برخی از اصولی‌ها، مستلزم دور است؛ [۱]
2. مقید نکردن موضوع حکم، به علم به حکم مماثل با آن، مثل این که گفته شود: ' اذا قطعت بوجوب صلاة الجمعة یجب علیک صلاة الجمعة بوجوب آخر… '، زیرا در این صورت، مستلزم اجتماع مثلین است؛
3. مقید نکردن موضوع حکم به علم به حکم مضاد با آن؛ یعنی قطع به حکم، نمی‌تواند در موضوع ضد آن حکم أخذ شود، مثل این که گفته شود: ' اذا قطعت بوجوب صلاة الجمعة یحرم علیک صلاة الجمعة '، زیرا در این صورت، مستلزم اجتماع ضدین است.
پانوشت
منابع
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 179
- جواهرالاصول : صفحه 87
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 46
- ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه 79
- تلخیص الاصول : صفحه 147
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 5
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 47
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 32
- شرح اصول فقه جلد 4 : صفحه 204
- شرح رسائل جلد 1 : صفحه 18
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 251
- اصطلاحات الاصول : صفحه 219
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «قطع موضوعی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قطع موضوعی به زیرصفحه قطع موضوعی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 4، 5، 6، 13
- اصطلاحات الاصول : صفحه 41، 115، 219، 220، 221، 222
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 135، 171، 176
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 22، 508
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 24، 25، 45، 46، 48، 49، 64، 66
- المحکم فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 53، 60، 61، 93
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 226، 251، 252، 267
- ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه 79
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 69، 71
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 19
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 17، 21
- تلخیص الاصول : صفحه 147
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 19، 22، 37
- جواهرالاصول : صفحه 87
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 21
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 179، 199، 333
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 43، 133، 134، 239، 240، 242
- شرح اصول فقه جلد 4 : صفحه 204
- شرح رسائل جلد 1 : صفحه 18
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 213، 214
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 5، 22
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 9
- کفایة الاصول : صفحه 303، 311
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 28، 32، 47
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 67، 68، 86
- نهایة الاصول : صفحه 403
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 14