عقل عملی ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

عقل عملی ( اصول فقه ) : قوّه مدرک امور کلّی مربوط به عمل کردن

یکی از اقسام قوه عاقله، عقل عملی است که، مقابل عقل نظری بوده و عبارت است از نیرویی که انسان به وسیله آن، امور کلی‌ای را که از نوع عمل کردن ـ مما ینبغی ان یعمل ـ است درک می‌کند.

بنابراین، بایدها و نبایدها و شایست‌ها و ناشایست‌ها با عقل عملی درک می‌شود؛ مثل آن که عقل درک کند که عدالت بایستنی و خوب بوده و سزاوار است که آدمی به آن عمل کند، و در مقابل، ظلم زشت و نبایستنی است.

درباره این که آیا ادراک حسن و قبح افعال در محدوده عقل عملی است یا عقل نظری، گفته شده است:

درک کننده حسن و قبح به معنای کمال و نقص، عقل نظری است، زیرا کمال و نقص از مقوله دانستن و شناختن مطلوب است. درک کننده حسن و قبح به معنای ملائمت و منافرت با طبع یا هم چنین، مصلحت داشتن و نداشتن نیز عقل نظری است، زیرا انسان دوست دارد بداند چه چیزهایی برای او مصلحت و منفعت و چه چیزهایی زیان دارد. ولی درک کننده حسن و قبح به معنای مدح و ذم فقط عقل عملی است، چون اینها از امور عملی است که سزاوار انجام یا ترک بوده و در حوزه مدرکات عقل عملی قرار دارد.

نکته اول:

معنای حکم عقل عملی به ' حسن و قبح '، امر یا نهی نیست؛ زیرا عقل، امر و نهی و بعث و زجر ندارد تا بگوید ' افعل یا لاتفعل '، بلکه معنای حکم عقل به حسن یا قبح، عبارت است از ادراک عقل؛ یعنی عقل درک می‌کند که این کار بایسته و آن کار نبایسته است. این ادراک، زمینه ساز پیدایش اراده و حرکت برای انجام آن کار یا ترک آن است.

نکته دوم:

عقل نظری و عملی دو حقیقت جدای از هم نمی‌باشد، بلکه یک حقیقت است که به لحاظ مُدرَک ـ آن چه درک می‌شود ـ به عقل نظری و عملی تقسیم می‌شود؛ از این رو، گاهی مدرکات عقل از امور نظری (ینبغی ان یعلم) است که به آن عقل نظری می‌گویند و گاهی از امور عملی (ینبغی ان یعمل) است که به آن عقل عملی می‌گویند.

منابع

1. اصول الفقه جلد 1 : صفحه 214
2. منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 237
3. الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 120
4. مقالات اصولی : صفحه 54
5. مقالات اصولی : صفحه 45
6. المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 168
7. مباحثی از اصول فقه جلد 2 : صفحه 134
8. مصادرالاستنباط بین الاصولیین و الاخباریین : صفحه 187
9. الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه 297
10. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

اعم

عقل ( قوه ادراکی )

وابسته

احکام عقل عملی، حجیت عقل عملی، عقل نظری ( اصول فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه عقل عملی ( اصول فقه ) به زیرصفحه عقل عملی ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 214، 215
• اصول الفقه جلد 2 : صفحه 119
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 283
• الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 120
• الفوائد الحائریة : صفحه 69
• المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 168
• الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه 297
• الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه 297
• بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه (135-139)، 138
• شرح اصول فقه جلد 2 : صفحه 46
• مباحثی از اصول فقه جلد 2 : صفحه 134
• مصادرالاستنباط بین الاصولیین و الاخباریین : صفحه 187
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 35
• مقالات اصولی : صفحه 45، 54
• منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 237