عدم عکس
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
عدم عکس : وجود حکم ـ در قیاس فقهی ـ در موارد فقدان « وصف جامع »
عدم عکس، از مبطلات علت در قیاس بوده و به معنای وجود حکم در جایی است که وصف مورد نظر شخص استدلال کننده وجود ندارد، در حالی که وی علیت آن وصف را برای حکم ادعا می‌کند.
برای مثال، ' حنفی ' برای اثبات عدم جواز اذان نماز صبح قبل از وقت، آن را با نماز مغرب قیاس کرده و گفته: علت این که اذان نماز مغرب قبل از مغرب صحیح نیست این است که در مسافرت، نماز مغرب شکسته نمی‌شود. آن گاه افزوده: این علت، در نماز صبح نیز وجود دارد، زیرا نماز صبح نیز در سفر شکسته نمی‌شود. سپس نتیجه گرفته که اذان نماز صبح پیش از وقت آن صحیح نیست. به او اشکال می‌شود که این وصف شما منعکس نیست، زیرا عدم تقدیم اذان از وقت آن، در نماز ظهر و عصر نیز وجود دارد، با این که هر دوی آنها در سفر شکسته می‌شود. پس حکم ادعایی شما در جایی است که علت ادعایی شما وجود ندارد.
منابع
- اصول الفقه جلد 4 : صفحه 130
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 5 : صفحه 261
- فرهنگ نامه اصول فقه