بطلان ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
بطلان
بطلان ) فساد(: مقابل صحّت.
کلمات فقها و اصولیان در تعریف صحّت و بطلان مختلف است. برخی گفتهاند: صحّت در عبادات عبارت است از موافقت عمل انجام گرفته با عباداتی که بدان امر شده است و فساد، مخالفت عمل انجام گرفته با مأمورٌبه است. و در معاملات، صحّت عبارت است از ترتّب
اثر بر معامله و فساد عبارت است از عدم ترتّب اثر بر معامله. 1
برخی دیگر گفتهاند: صحّت و فساد دو وصف نسبی و اضافیاند که مفهوم آنها بر حسب آثار و زاویهای که بدان نگریسته میشود متفاوت است و قدر جامع میان همه آنها صدق عنوان تام بودن به لحاظ آن اثر و عدم صدق آن است؛ بدین معنا که اگر عنوان تمامیّت بر عملی صدق کند، صحیح ودرصورت عدم صدق، فاسد خواهد بود. 2
بعضی دیگر گفتهاند: صحّت عبارت است از تمام بودن عمل از آن جهتی که مورد رغبت قرار میگیرد و مقابل آن، فساد قرار دارد، به تقابل عدم و ملکه. در نتیجه فساد عبارت خواهد بود از نقصان و عدم تمامیّت عمل از آن جهتی که مورد رغبت است. 3
گروه چهارم صحّت و فساد در عبادات و معاملات را امری انتزاعی دانستهاند که از انطباق مجعول شارع - مانند طبیعی نماز - بر فرد خارجی و عدم انطباق آن بر آن فرد انتزاع میگردد. 4 از این عنوان در اصول فقه بحث شده است.
در ماهیّت احکام وضعی) ر حکم وضعی (و نیز تعداد آن، همچنین در قابلیت و عدم قابلیت حکم وضعی برای جعل از سوی شارع اختلاف است. این اختلاف در صحّت و فساد نیز جاری است. گروهی آن دو را از احکام وضعی بر شمردهاند.
در قابلیت صحّت و فساد برای جعل، اقوال مختلف است. بنابر تعریف چهارم) انتزاعی بودن صحّت و فساد (جعل صحّت و فساد معنا ندارد؛ زیرا انطباق و عدم انطباق، امری قهری است. 5 بنابر تعریف صحّت و فساد به موافقت و عدم موافقت عمل انجام گرفته با مأمورٌبه نیز برخی آن دو را غیر قابل جعل دانسته و گفتهاند: موافقت و مخالفت در عبادات امری واقعی است که جعل در آن راه ندارد. در معاملات نیز ترتّب و عدم ترتّب اثر به سببیّت معامله نسبت به آثارش و عدم سببیّت آن بر میگردد و سببیّت غیر قابل جعل است. 6
برخی بین عبادات و معاملات و در عبادات بین عبادات مأمورٌبه به امر
واقعی و عبادات مأمورٌبه به امر ظاهری یا اضطراری تفصیل داده، در معاملات و در نوع دوم از عبادات صحّت و فساد را مجعول دانستهاند. 7 البته اگر صحّت و فساد از احکام وضعی شمرده شود، لازمهاش مجعول بودن آن است. از این رو، اگر صحّت و فساد قابل جعل نباشد از احکام وضعی شمرده نمیشود.
1. فرائد الاصول 2 129 /3. کفایة الاصول/ 3 182. نهایة الافکار 4 97 /3. مصباح الاصول 5 86 /3. فوائدالاصول 400 /4؛ اجود التقریرات 6 47 - 46 /4. فرائدالاصول 7 129 /3. کفایة الاصول/ 184 - 183؛ الاصول العامة/ 72 - 71.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 113
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «بطلان ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- بطلان شرط
- به لحاظ ابواب فقه:
- بطلان طهارت، بطلان عبادات، بطلان معاملات
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه بطلان ( فقه ) به زیرصفحه بطلان ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=194#183f19