عملکردها

بطلان ( فقه )

از دانشنامه علوم اسلامی

رده‌ها
(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

بطلان

بطلان ) فساد(: مقابل صحّت.

کلمات فقها و اصولیان در تعریف صحّت و بطلان مختلف است. برخی گفته‏اند: صحّت در عبادات عبارت است از موافقت عمل انجام گرفته با عباداتی که بدان امر شده است و فساد، مخالفت عمل انجام گرفته با مأمورٌبه است. و در معاملات، صحّت عبارت است از ترتّب

اثر بر معامله و فساد عبارت است از عدم ترتّب اثر بر معامله. 1

برخی دیگر گفته‏اند: صحّت و فساد دو وصف نسبی و اضافی‏اند که مفهوم آنها بر حسب آثار و زاویه‏ای که بدان نگریسته می‏شود متفاوت است و قدر جامع میان همه آنها صدق عنوان تام بودن به لحاظ آن اثر و عدم صدق آن است؛ بدین معنا که اگر عنوان تمامیّت بر عملی صدق کند، صحیح ودرصورت عدم صدق، فاسد خواهد بود. 2

بعضی دیگر گفته‏اند: صحّت عبارت است از تمام بودن عمل از آن جهتی که مورد رغبت قرار می‏گیرد و مقابل آن، فساد قرار دارد، به تقابل عدم و ملکه. در نتیجه فساد عبارت خواهد بود از نقصان و عدم تمامیّت عمل از آن جهتی که مورد رغبت است. 3

گروه چهارم صحّت و فساد در عبادات و معاملات را امری انتزاعی دانسته‏اند که از انطباق مجعول شارع - مانند طبیعی نماز - بر فرد خارجی و عدم انطباق آن بر آن فرد انتزاع می‏گردد. 4 از این عنوان در اصول فقه بحث شده است.

در ماهیّت احکام وضعی) ر حکم وضعی (و نیز تعداد آن، همچنین در قابلیت و عدم قابلیت حکم وضعی برای جعل از سوی شارع اختلاف است. این اختلاف در صحّت و فساد نیز جاری است. گروهی آن دو را از احکام وضعی بر شمرده‏اند.

در قابلیت صحّت و فساد برای جعل، اقوال مختلف است. بنابر تعریف چهارم) انتزاعی بودن صحّت و فساد (جعل صحّت و فساد معنا ندارد؛ زیرا انطباق و عدم انطباق، امری قهری است. 5 بنابر تعریف صحّت و فساد به موافقت و عدم موافقت عمل انجام گرفته با مأمورٌبه نیز برخی آن دو را غیر قابل جعل دانسته و گفته‏اند: موافقت و مخالفت در عبادات امری واقعی است که جعل در آن راه ندارد. در معاملات نیز ترتّب و عدم ترتّب اثر به سببیّت معامله نسبت به آثارش و عدم سببیّت آن بر می‏گردد و سببیّت غیر قابل جعل است. 6

برخی بین عبادات و معاملات و در عبادات بین عبادات مأمورٌبه به امر

واقعی و عبادات مأمورٌبه به امر ظاهری یا اضطراری تفصیل داده، در معاملات و در نوع دوم از عبادات صحّت و فساد را مجعول دانسته‏اند. 7 البته اگر صحّت و فساد از احکام وضعی شمرده شود، لازمه‏اش مجعول بودن آن است. از این رو، اگر صحّت و فساد قابل جعل نباشد از احکام وضعی شمرده نمی‏شود.

1. فرائد الاصول 2 129 /3. کفایة الاصول/ 3 182. نهایة الافکار 4 97 /3. مصباح الاصول 5 86 /3. فوائدالاصول 400 /4؛ اجود التقریرات 6 47 - 46 /4. فرائدالاصول 7 129 /3. کفایة الاصول/ 184 - 183؛ الاصول العامة/ 72 - 71.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 113

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «بطلان ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

فساد ( فقه )

اعم

احکام وضعی ( فقه )

اخص

بطلان شرط
به لحاظ ابواب فقه:
بطلان طهارت، بطلان عبادات، بطلان معاملات

وابسته

آیه ابطال، ابطال، احقاق باطل، باطل ( فقه )، صحت ( حکم )، مبطلات

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه بطلان ( فقه ) به زیرصفحه بطلان ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=194#183f19

  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 32 : صفحه 117
  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 8 : صفحه 106
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 113
  • مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 2 : صفحه 868
  • مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 4 : صفحه 2802
  • معجم فقه الجواهر جلد 1 : صفحه 541