احکام تکلیفی ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حکم تکلیفی
حکم تکلیفی: مقابل حکم وضعی.
حکم تکلیفی، در برابر حکم وضعی) ر حکم وضعی (عبارت است از حکمی شرعی که مستقیم به فعل مکلّف تعلّق میگیرد؛ و وظیفه او را در ابعاد مختلف زندگی، اعم از شخصی، عبادی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی مشخص میسازد، مانند حرمت نوشیدن شراب، وجوب نماز، وجوب انفاق بر بعضی از نزدیکان و اباحه احیای زمین موات و وجوب عادل بودن حاکم. 1 از این عنوان در اصول فقه سخن گفتهاند.
اقسام: حکم تکلیفی به وجوب، استحباب، حرمت، کراهت و اباحه تقسیم میشود.
وجوب عبارت است از الزام شارع، مکلّف را به عملی همچون نماز، روزه و حج؛ در نتیجه واجب به فعلی گفته میشود که شارع به گونه الزامی آن را از مکلّف خواسته است، بدون آنکه در ترک آن - جز در حال ضرورت - رخصتی به وی داده باشد) ر وجوب (.
استحباب عبارت است از اینکه شارع انجام دادن کاری را از مکلّف بخواهد؛ بدون آنکه الزامی در کار باشد؛ در نتیجه مستحب به فعلی گفته میشود که شارع
آن را از مکلّف خواسته، لیکن رخصت ترک آن را نیز به وی داده است، مانند نماز نافله) ر استحباب (.
حرمت عبارت است از الزام شارع، مکلّف را به اجتناب از عملی همچون دروغ و غیبت؛ در نتیجه حرام به فعلی گفته میشود که شارع به گونه الزامی ترک آن را از مکلّف خواسته است، یعنی رخصتی در فعل آن - جز در حال ضرورت - به وی نداده است) ر حرمت (.
کراهت عبارت است از نهی شارع، مکلّف را از انجام دادن کاری با رخصت ارتکاب آن؛ در نتیجه مکروه به فعلی اطلاق میگردد که شارع از آن نهی کرده، لیکن رخصت انجام دادن آن را نیز داده است، مانند آروغ زدن روبه آسمان) ر کراهت (.
اباحه عبارت است از مخیّر کردن شارع، مکلّف را بین فعل و ترک عملی بدون ترجیح یکی بر دیگری؛ در نتیجه مباح به عملی اطلاق میشود که فعل و ترک آن بر مکلّف به طور یکسان روا است، مانند راه رفتن قطع نظر از احکام عارضی آن2) ر اباحه (.
توجه حکم تکلیفی به انسان منوط به تحقق شرایط تکلیف است) ر تکلیف (؛ از این رو، انسان غیر بالغ، دیوانه و ناتوان مکلّف به عمل به آن نیست. 3) ر اهلیّت (.
1. دروس فی علم الاصول 257 /1؛ المعالم الجدیدة/ 2 100. دروس فی علم الاصول 258 /1؛ الاصول العامة/ 3 65 - 58. اوثق الوسائل/ 47.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 355
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- آداب ( رفتار شایسته )
- به لحاظ جواز و عدم جواز:
- اباحه ( عام )، حرمت ( حکم تکلیفی )
وابسته
- احکام وضعی ( فقه )، اکراه بر احکام تکلیفی، انتقال احکام، تکلیف ( فقه )، شرط مخالف حکم تکلیفی، قاعده اشتراک
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه احکام تکلیفی ( فقه ) به زیرصفحه احکام تکلیفی ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==index.php?catid=50