تکلیف ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تکلیف
تکلیف: خطاب شارع به انجام دادن یا ترک کاری و یا تخییر بین آن دو.
تکلیف در اصطلاح شامل وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه میشود.
برخی، تعریف یادشده را به دلیل شمول آن نسبت به اباحه، کامل ندانستهاند؛ زیرا تکلیف از کُلْفَت به معنای مشقّت است و در اباحه، مکلّف، مخیّر بین فعل و ترک است و مشقّتی متوجه او نیست؛ لیکن بسیاری در مقام بیان تعداد احکام تکلیفی، اباحه را نیز در شمار آن ذکر کردهاند. 1 از تعریف تکلیف روشن میشود
که متعلّق تکلیف افعال مکلّفان است که به آن »مُکلَّفٌ به« و به مخاطب تکلیف، »مُکلَّف« اطلاق میگردد.
در مخاطب تکلیف علاوه بر شرایط خاصّ هر تکلیف، شرایط عام نیز - که در تمامی تکالیف معتبر است و از آن به اهلیّت) ر اهلیّت (تعبیر میشود - باید وجود داشته باشد. این شرایط عبارتند از: بلوغ) ر بلوغ (، عقل) ر عقل (و قدرت2) ر قدرت (. بر این اساس، تکلیف، به کودک، دیوانه و ناتوان متوجه نمیشود؛ بلکه تکلیف به چیزی فوق قدرت مکلّف) تکلیف بمالایطاق (و نیز تکلیف غافل و خوابیده - که به سبب غفلت یا عدم هشیاری قدرت بر امتثال ندارد - از سوی حکیم، نامعقول است. 3 در آیات متعدّدی آمده است: خداوند جز به مقدار وسع هر نفْسی، به او تکلیف نمیکند. 4
اشتراک عالم و جاهل در تکلیف: برخی علم به تکلیف را نیز از شرایط عام تکلیف شمردهاند؛ لیکن گروهی آن را شرط ندانسته و برآنند که تکالیف واقعی مشترک بین عالم و جاهل است و علم، شرط تنجّز تکلیف و استحقاق عقاب بر مخالفت آن است. 5
اشتراک مخاطبان و غیر مخاطبان در تکلیف: هرگاه شارع، مکلّفی را به چیزی تکلیف کند در صورت عدم وجود دلیل بر اختصاص آن به مخاطب، دیگر مکلّفان نیز در آن حکم با او شریک هستند6) ر قاعده اشتراک (.
تکلیف کافر به فروع: بنابر قول مشهور، کافر مانند مسلمان، به فروع دین اسلام همچون اصول آن مکلّف است. 7
) ر حکم (
1. الاصول العامة/ 2 58 - 57. نهایة الاصول/ 3 174. القواعد و الفوائد 303 /2؛ العناوین 284 /1؛ کتاب الصلاة) نائینی (4 264 /1. انعام/ 152؛ بقره/ 286؛ طلاق/ 5 7. اصول الفقه 6 82 /1. العناوین 714 /2. 7 20 /1.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 609
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- تکلیف عذریه، تکلیف مقیم، ما فی الذمّه
- به لحاظ سیاسات:
- تکلیف مرتد فطری، تکلیف مقربه سرقت
- به لحاظ عبادات:
- تکلیف آمر و ناهی، تکلیف حج گزار، تکلیف خمس دهنده، تکلیف مأمور و منهی، تکلیف منوب عنه رمی جمرات، تکلیف نایب رمی جمرات، تکلیف نمازگزار جمعه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تکلیف ( فقه ) به زیرصفحه تکلیف ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.