قرائت عاصم

توضیح مفهومی

قرائت عاصم : ویژگی‌ها، اصول و روش قرائت عاصم، یکی از قاریان هفتگانه

یکی از قرائات سبع، قرائت عاصم است. ابوبکر عاصم بن ابی‌النجود بن بهدله مولی بنی‌خزیمه (م 127 ق) از قرّای طبقه سوم، از مردم کوفه، شیعی و از قرّای معروف هفتگانه است. وی قرآن را بر ابوعبدالرحمان بن حبیب سلمی شیعی (یکی از یاران امیرمؤمنان علی (ع) ) و نیز بر زرّ بن حُبَیش و ابوعمرو شیبانی قرائت کرد. ابوعبدالرحمان سلمی (استاد قرائت عاصم) تمام قرآن را بر حضرت علی (ع) قرائت کرد. بنابراین عاصم با یک واسطه، راوی قرائت امیرمؤمنان (ع) است؛ لذا گفته‌اند فصیح‌ترین قرائت‌ها، قرائت عاصم است.

عاصم از دیدگاه دانشمندان شیعی و نیز علمای اهل‌سنت شخصیتی بارز و باتقوا، ثقة و مورد اعتماد در قرائت است و می‌توان وی را جامع فصاحت و قرائت صحیح و تجوید معرفی کرد. می‌گویند قرآن را با صدای خوشی قرائت می‌کرد.

گروه بی‌شماری با واسطه و بدون واسطه، قرائت عاصم را روایت کرده‌اند که عبارتند از: ابان بن تغلب شیعی؛ ابان بن یزید عطار؛ حفص بن سلیمان؛ حماد بن سلمه؛ حماد بن یزید؛ سلیمان بن مهران اعمشی؛ ابوبکر بن عیاش؛ ضحاک بن میمون؛ ابوعمرو بن علاء؛ خلیل بن احمد؛ حمزة بن حبیب. همچنین عده دیگری تمام یا قسمتی از قرائات عاصم را روایت کرده‌اند.

در این جمع، دو نفر به نام‌های حفص و ابوبکر بن عیاش شهرت بیشتری دارند که می‌گویند این دو نفر قرائت عاصم را بدون واسطه از خود وی روایت کرده‌اند.

ابوعمر حفص بن سلیمان بن مغیره بزّاز اسدی کوفی (90 - 180ق) مشهور به حفص را ربیب (فرزند همسر) عاصم می‌دانند. حفص، قرائت قرآن را پنج آیه پنج آیه مانند کودکی که قرآن را از استاد خود می‌آموزد، از عاصم فرا‌گرفت.

زنجانی می‌نویسد: «حفص مردی عالم و عامل و آگاه‌ترین اصحاب به قرائت وی بوده است». چنان‌که ابن‌معین می‌گوید، روایت و نقل صحیح قرائت عاصم را حفص انجام داده است.

گرچه آرا و نظریات علما در باره حفص دچار نوعی اضطراب و تردید است، ولی در امر قرائت، فردی مورد اعتماد و بر اساس شواهد فراوان، شخصیتی مقبول و پذیرفته شده است.

ابوبکر شعبة بن عیاش اسدی کوفی (95 - 193ق) قرآن را سه بار بر عاصم خواند و بر عطاء بن سائب و اسلم منقری و عمر عرضه کرد. ابوبکر از پیشوایان اهل‌سنّت بود و حدود هفت سال پیش از مرگش سمت إقراء و بررسی قرائت دیگران را رها کرد؛ در عین حال، عالمی عامل و دانشمندی بزرگ بود.

آرای محدثان درباره حدیث ابوبکر به شرح ذیل است:

به گفته احمد حنبل ابوبکر مردی قابل اعتماد در حدیث بود؛ اما گاهی دچار اشتباه می‌شد. ابن سعید او را مردی راستین و عارف به حدیث؛ ولی دچار لغزش زیاد دانسته است. و به عقیده یعقوب بن شیبه در حدیث ابوبکر اضطراب وجود دارد.

اصول قرائت عاصم کوفی:

1. اعتدال در ادغام: ادغام در قرائت عاصم کوفی، محدود به ادغام صغیر است و در قرائت او ادغام کبیر وجود ندارد. ادغام صغیر نیز محدود به ادغام متماثلین یا متجانسین و متقاربین است.

2. احتراز از اماله: در قرائت عاصم تقریباً اماله وجود ندارد. تنها یک مورد اماله «الف» در قرائت وی هست: «مجریها» (هود// 41) که به اماله بینابین قرائت کرده است.

3. پرهیز از سکت: در سراسر قرآن از عاصم کوفی تنها چهار مورد سکت روایت شده است:

«عِوَجَا ** قَیِّماً» (کهف// 1-2) ؛ «مِن مَّرْقَدِنَا هَذَا» (یس// 52) ؛ «مَنْ رَاقٍ» (قیامت// 27) ؛ «بَلْ رَانَ» (مطففین// 14) .

4. تحقیق همزه: تمام همزه‌های مفرده و مزدوجه در قرائت عاصم، به تحقیق قرائت شده‌اند. دو کلمه «کفواً» و «هزواً» از این قاعده مستثنا و یک مورد هم به قرائت تسهیل است؛ یعنی کلمه «ءاعجمی» که همزه دوم را به تسهیل قرائت کرده است.

5. وقف: عاصم کوفی بر طبق مرسوم مصحف، هنگام وقف بر کلمات قرآنی، وقف می‌کند.

6. مدّ: مدّهای منفصل و متصل را مانند ابن‌عامر و کسائی به طور یکسان به توسط قرائت کرده است.

عاصم میان دو سوره (یعنی در پایان هر سوره و آغاز سوره بعد) «بسم الله الرحمن الرحیم» را تلاوت می‌کرد و قرائت وی در این گونه موارد به سه صورت وقف، وصل و سکت نقل شده است.

شیوه قرائت عاصم کوفی را ترتیل آرام و پیوسته، اما نه بی‌حال و سست، بلکه توأم با طنین و آهنگ وصف کرده‌اند. عاصم به همزه‌ها و مدّها عنایت داشت و محکم و استوار قرائت می‌کرد و فصاحت و اتقان و تحریر و تجوید را یکجا جمع کرده بود.

همچنین وی از همه قرّای سبعه و راویان مشهورشان به حسن صوت و تجوید در قرائت مشهورتر است.

منابع

1. البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 86
2. کتاب السبعة فی القراءات : صفحه 69
3. تاریخ القرآن : صفحه 164
4. معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار : صفحه 88
5. اتحاف فضلاء البشر بالقراءات الاربعة عشر : صفحه (19-24)
6. التیسیر فی القراءات السبع : صفحه 6
7. البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 144
8. النشر فی القراءات العشر جلد 1 : صفحه 146
9. علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 103
10. علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه (40-49)
11. لطائف الاشارات لفنون القراءات : صفحه 96
12. مباحث فی علوم القرآن : صفحه (248-249)
13. قرآن در اسلام : صفحه 209
14. المرشد الوجیز الی علوم تتعلق بالکتاب العزیز : صفحه 146
15. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 455
16. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 256
17. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 252
18. المغنی فی توجیه قراءات العشر المتواترة جلد 1 : صفحه 29
19. معجم القراءات القرآنیة جلد 1 : صفحه 85
20. معجم القراءات القرآنیة جلد 1 : صفحه 79
21. حجة القراءات : صفحه 57

اصطلاح‌نامه

اعم

قرائات اربعة عشر، قرائات سبع، قرائات عشر

وابسته

اصول قرائت عاصم، راویان قرائت عاصم بن بهدله کوفی، روایت حفص

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قرائت عاصم به زیرصفحه قرائت عاصم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آموزش علوم قرآن جلد 2 : صفحه 282
• اتحاف فضلاء البشر بالقراءات الاربعة عشر : صفحه (19-24)
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 252، 256
• البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 86
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 328، 331
• البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 144
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 130
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 24، 221، 223، 224، 229، 232، 237، 238، 239، 240، 241، 242، 243، 244، 245، 246
• التیسیر فی القراءات السبع : صفحه 6
• الفوائد الحائریة : صفحه 287
• المرشد الوجیز الی علوم تتعلق بالکتاب العزیز : صفحه 146
• المغنی فی توجیه قراءات العشر المتواترة جلد 1 : صفحه 29
• النشر فی القراءات العشر جلد 1 : صفحه 146
• تاریخ القرآن : صفحه 164
• تاریخ جمع قرآن : صفحه 342
• حجة القراءات : صفحه 57
• سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 58
• علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه (40-49)، 103
• علوم قرآن و فهرست منابع : صفحه 232
• قرآن در اسلام : صفحه 209
• قراء سبعه و بررسی قراءات ایشان (پایان نامه) : صفحه 152، 162
• کتاب السبعة فی القراءات : صفحه 69
• لطائف الاشارات لفنون القراءات : صفحه 96
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه (248-249)
• مدخل التفسیر : صفحه 141
• معجم القراءات القرآنیة جلد 1 : صفحه 79، 85
• معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار : صفحه 88
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 455
• پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 320
• چهارده روایت در قرائت قرآن مجید : صفحه 21