نسبت کلامی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
نسبت کلامی : نسبت میان موضوع و محمول در قضیه لفظی
نسبت کلامی یا نسبت لفظی، نسبتی است که در قضیه ملفوظه (حاکی) وجود دارد؛ به بیان دیگر، رابطه میان دو لفظ مستقل در کلام را نسبت کلامی می‌گویند.
توضیح:
هر قضیه سه مرحله دارد:
1. مرحله لفظ، که از آن به قضیه ملفوظه یا حاکیه تعبیر می‌شود؛ در این مرحله، همان الفاظ قضیه مورد نظر است؛
2. مرحله معنا، که عبارت است از معنای قضیه ملفوظ، و صورت معنایی است که از راه الفاظ در ذهن مستمع و مخاطب وارد می‌شود و از آن به قضیه معقوله تعبیر می‌شود؛
3. مرحله واقعیت؛ یعنی واقعیتی که این قضیه از آن حکایت می‌کند، و حقیقتی که این لفظ به واسطه قضیه معقوله به مخاطب القا می‌کند و آن را قضیه واقعیه یا قضیه محکیه گویند.
بنابراین، در قضیه ' زید له القیام ' واقعیت زید و قیام و ربط میان آنها را قضیه واقعیه یا محکیه، و الفاظ ' زید '، ' قیام ' و ' له ' را که از دو طرف نسبت و ارتباط میان آنها حکایت می‌کند، قضیه ملفوظه یا حاکیه، و معنای زید و قیام و ربط میان آنها را در ذهن، قضیه معقوله می‌نامند.
مشهور علمای اصول معتقدند در هر سه مرحله، قضیه از سه جزء تشکیل شده است: موضوع؛ محمول؛ نسبت؛ زیرا اگر قضیه محکیه سه جزء داشته باشد، امکان ندارد قضیه لفظیه دارای دو جزء باشد و اگر قضیه لفظیه از سه جزء تشکیل شده باشد، ممکن نیست قضیه معقوله دو جزء داشته باشد.
برای مثال، جمله ' زید قائم ' سه جزء دارد: زید؛ قائم؛ هیئت جمله خبری، که بر نسبت دلالت می‌کند. بنابراین، نسبت کلامی یا لفظی، به نسبتی گفته می‌شود که در قضیه لفظی میان موضوع و محمول وجود دارد و به کمک حرف و یا هیئت به آن دلالت می‌شود.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 18
- سیری کامل در اصول فقه جلد 1 : صفحه 45
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 54
- فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 42
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 37
- بحوث فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 239
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «نسبت کلامی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- نسبت اندماجی، نسبت اولی، نسبت ایجادی ( اصول فقه )، نسبت ایقاعی، نسبت تام، نسبت تحققی، نسبت ثانوی، نسبت غیر اندماجی، نسبت ناقص، نسبت وقوعی
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسبت کلامی به زیرصفحه نسبت کلامی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.