اصالت عدم
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اصالت عدم : حکم به عدم شیء مسبوق به عدم
اصل عدم، حکم به عدم چیزی است که قبلاً نبوده، بعد از شک در این که آیا علتی آن را پدید آورده یا نه، زیرا همه چیزها (مادیات) سابقه عدم زمانی دارند؛ یعنی از نیستی و عدم پا به عرصه هستی و وجود گذاشته‌اند؛ بنا بر این، برای پیدایش هر چیز باید علتی وجود داشته باشد، ولی نیستی و عدم، به علت احتیاج ندارد.
برای تمسک به این قاعده که اسم آن را اصل عدم یا قاعده عدم گذاشته‌اند، نیازی به این که در ذهن، یقین سابق و شک لاحق خلجان کند، وجود ندارد؛ بنا بر این، اصل عدم و استصحاب عدم با هم فرق دارند و استصحاب در قلمرو قاعده عدم داخل نمی‌شود، گر چه برخی آن دو را یکی دانسته‌اند [۱] .
برخی از اصولیون، اصل عدم را اماره محسوب نموده و دلیل آن را عقل و سیره عقلا دانسته‌اند.
نکته اول:
عدم در ' قاعده عدم ' آن است که در مسیر خود به سوی گذشته به وجود برخورد نکند؛ برای مثال، اگر شخصی مدعی دَینی به سود خود و به ضرر دیگری شود، چون ذمه آن شخص از ابتدای تولد، مشغول به این دَین نبوده است ـ هر چند امکان دارد که بعداً مشغول به آن شده باشد ـ طبق قاعده عدم نمی‌توان متعرض او شد، مگر این که مدّعی، برای اثبات چنین دَینی، دلیل اقامه نماید.
نکته دوم:
اگر چه نتیجه اصل عدم و استصحاب عدمی یکی است و در هر دو، حکم به عدم شیء معین مشکوک الوجود می‌شود، اما دلیل حجیت اصل عدم، عقل است، چون عقل می‌گوید برای اثبات وجود هر امری باید دلیل اقامه کرد؛ در حالی که دلیل حجیت استصحاب فقط شرع است.
نکته سوم:
مجرای اصل برائت، فقط شک در تکلیف است؛ در حالی که مجرای اصل عدم، شک در تکلیف و شک در مکلفٌ به است؛ در نتیجه، هر اصل برائتی، اصل عدم است، ولی هر اصل عدمی، اصل برائت نیست، و نسبت بین این دو عموم و خصوص مطلق می‌باشد.
پانوشت
منابع
- دانشنامه حقوقی جلد 1 : صفحه 310
- دانشنامه حقوقی جلد 1 : صفحه 306
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 5 : صفحه 148
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 116
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 55
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 465
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «اصالت عدم» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اصالت عدم به زیرصفحه اصالت عدم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 465
- اصول الاستنباط : صفحه 268
- الفوائد الحائریة : صفحه 101، 107، 477
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 187، 193
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 116
- حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 294
- دانشنامه حقوقی جلد 1 : صفحه 306، 310
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 220
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 188
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه 55
- کفایة الاصول : صفحه 156
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 311
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 5 : صفحه 148
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 203
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 203