آیه هادی (علوم قرآنی )

توضیح مفهومی

آیه هادی ( علوم قرآنی ) : آیه 7 رعد، در باره وجود هادی برای هر قومی، و از آیات نازل شده در شأن علی (ع)

به آیه 7 سوره رعد «آیه هادی» یا آیه هادی امّت اطلاق شده است: «وَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»؛ «و آنها که کافر شدند می‏گویند چرا آیت (و اعجازی) از پروردگارش بر او نازل نشده؟ تو تنها بیم دهنده‏ای، و برای هر گروهی هدایت کننده‏ای است (و اینها همه بهانه است نه جستجوی حقیقت) ».

این آیه به یکی از ایرادات مشرکان لجوج در زمینه نبوت می‏پردازد. یکی از وظائف پیامبر (ص) ، ارائه معجزات به عنوان سند حقانیت و پیوندش با وحی الهی است، و مردم حقیقت‏جو به هنگام شک و تردید در دعوت نبوت این حق را دارند که مطالبه اعجاز کنند، مگر اینکه دلائل نبوت از طریق دیگر آشکار باشد. ولی مخالفان انبیاء، همواره دارای حسن نیت نبودند، یعنی معجزات را برای یافتن حق نمی‏خواستند، بلکه به عنوان لجاجت و عدم تسلیم در برابر حق هر زمان پیشنهاد معجزه و خارق عادت عجیب و غریبی می‏کردند. این گونه معجزات که معجزات اقتراحی نامیده می‏شود هرگز برای کشف حقیقت نبوده، و به همین دلیل پیامبران هرگز در برابر آن تسلیم نمی‏شدند. در حقیقت این دسته از کافران لجوج فکر می‏کردند که پیامبر (ص) ادعا می‏کند من قادر بر انجام همه چیزم و خارق‏العاده‏گر می‏باشم! و در اینجا نشسته‏ام که هر کس پیشنهاد هر امر خارق العاده‏ای کند برای او انجام دهم!. ولی پیامبران با ذکر این حقیقت که معجزات به دست خدا است و به فرمان او انجام می‏گیرد و ما وظیفه تعلیم و تربیت مردم را داریم، دست رد بر سینه این گونه افراد می‏زدند. در واقع قرآن می‏گوید: این کافران وظیفه اصلی پیامبر را فراموش کرده‏اند و چنین پنداشته‏اند که وظیفه اصلی او اعجازگری است.

اما در اینکه منظور از جمله «لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ» چیست؟ جمعی از مفسران گفته‏اند که هر دو صفت «منذر» و «هادی» به پیامبر بر می‏گردد و در واقع جمله چنین بوده است: تو بیم دهنده و هدایت کننده برای هر جمعیتی هستی. ولی این تفسیر خلاف ظاهر آیه فوق است، چرا که حرف واو، جمله «لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ» را از «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ» جدا کرده است.

دیگر اینکه هدف این بوده است که دو قسم دعوت کننده به سوی حق را بیان کند: اول دعوت کننده‏ای که کارش انذار است، و دیگر دعوت کننده‏ای که کارش هدایت است. انذار برای آن است که گمراهان از بیراهه به راه آیند، و در متن صراط مستقیم جای گیرند، ولی هدایت برای این است که مردم را پس از آمدن به راه، به پیش ببرد. در حقیقت، منذر همچون علت محدثه و ایجاد کننده است، و هادی به منزله علت مبقیه و نگهدارنده و پیش برنده، و این همان چیزی است که ما از آن تعبیر به «رسول» و «امام» می‏کنیم. رسول، تأسیس شریعت می‏کند و امام حافظ و نگهبان شریعت است. البته شک نیست که هدایت کننده بر شخص پیامبر در موارد دیگر اطلاق شده اما به قرینه ذکر منذر در آیه فوق می‏فهمیم که منظور از هدایت کننده کسی است که راه پیامبر را ادامه می‏دهد و حافظ و نگهبان شریعت او است.

روایات متعددی که از پیامبر (ص) در کتب شیعه و اهل تسنن نقل شده که فرمود: «من منذرم و علی هادی است» این تفسیر را کاملا تایید می‏کند. به عنوان نمونه فخر رازی ذیل همین آیه در تفسیر این جمله از ابن عباس چنین نقل می‏کند: پیامبر دستش را بر سینه خود گذاشت و فرمود: منم منذر! سپس به شانه علی اشاره کرد و فرمود تویی هادی! و بوسیله تو بعد از من هدایت یافتگان هدایت می‏شوند.

گر چه در این احادیث تصریح به مساله ولایت و خلافت بلافصل نشده است، ولی با توجه به اینکه هدایت به معنای وسیع کلمه منحصر به علی (ع) نبود بلکه همه علمای راستین و یاران خاص پیامبر (ص) این برنامه را انجام می‏دادند، معلوم می‏شود معرفی علی (ع) به عنوان هادی به خاطر امتیاز و خصوصیتی است که او داشته است، او برترین مصداق هادی بوده و چنین مطلبی جدا از ولایت و خلافت پیامبر (ص) نخواهد بود.

منابع

1. تفسیر نمونه جلد 10 : صفحه 128
2. التبیان فی تفسیر القرآن جلد 6 : صفحه 222
3. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 6 : صفحه 427
4. الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 4 : صفحه 45
5. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 11 : صفحه 304
6. التفسیر الکبیر جلد 19 : صفحه 13
7. تفسیر نور الثقلین جلد 2 : صفحه 482
8. تفسیر القمی جلد 1 : صفحه 359

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیه هادی ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیه 007 رعد

اعم

اسامی آیات، سوره رعد ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه هادی (علوم قرآنی ) به زیرصفحه آیه هادی (علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 22، 115
• التبیان فی تفسیر القرآن جلد 6 : صفحه 222
• التفسیر الکبیر جلد 19 : صفحه 13
• الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 4 : صفحه 45
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 11 : صفحه 304
• تفسیر القمی جلد 1 : صفحه 359
• تفسیر نمونه جلد 10 : صفحه 128
• تفسیر نور الثقلین جلد 2 : صفحه 482
• لباب النقول فی اسباب النزول : صفحه 117
• مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 6 : صفحه 427