نص ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
نص ( علوم قرآنی ) : کلام آشکار در معنای واحد، بدون احتمال خلاف و تأویل
الفاظ قرآن کریم به لحاظ صراحت محتوا و عدم آن یا «نص» است یا «ظاهر». «نص» در لغت به معنای آشکار، آشکار شدن و آشکار کردن، و در اصطلاح، کلامی صریح و آشکار است که احتمال خلاف و تأویل در آن نباشد و جز یک معنا از آن بر نیاید؛ به طوری که غیر آن معنا در کلام احتمال داده نمی‌شود.
اگر کلام دارای یکی از دو یا چند معنا است که بر دیگر معانی ترجیح دارد، احتمال راجح را «ظاهر» گویند. بنابراین نص قرآنی، آیه‌ای است که نسبت به معنای مقصود، صریح‌الدلاله باشد؛ مانند آن که میان دو امر متشابه، معین کند کدام خوب و کدام بد است؛ مانند: «... وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا...» (بقره//275) .
متکلمان گفته‌اند وجود نص در قرآن و سنّت، بسیار کم است؛ ولی امام‌الحرمین می‌گوید: غرض از نص، معنای قطعی مستقل است که هیچ‌گونه جهات احتمال و تأویل در آن راه نیابد، و این گرچه در صورت رجوع به معنای لغوی، کم حاصل می‌شود، اما با قرائن حالیه و مقالیه زیاد خواهد بود.
سیوطی برای نص، به آیه 196 بقره مثال می‌زند: «... فَصِیَامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ...» که از این آیه به جز اتمام ده روز روزه، معنای دیگری فهمیده نمی‌شود.
به گفته فخر رازی و طیبی، نص و ظاهر از اقسام محکم هستند.
نیز ر.ک:ظاهر.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 104
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 9
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 311
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 282
- علوم القرآن : صفحه 172
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 4 : صفحه 459
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 4 : صفحه 158
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 357
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نص ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه نص ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.