مناسبت حکم و موضوع
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مناسبت حکم و موضوع : روابط و مناسبت‌های موجود میان موضوع و حکم آن به نظر عرف
مناسبت حکم و موضوع، به معنای مناط‌ها، روابط و مناسبت هایی است که در دید عرف میان یک حکم و موضوع آن وجود دارد. این مناسبت‌ها در گذار زندگی، میان جامعه‌ای خاص در ذهن اهل عرف رسوخ کرده است، به گونه‌ای که به عنوان یک دلیل شرعی لفظی گاهی سبب تخصیص، و گاهی سبب تعمیم حکم می‌گردد؛ به بیان دیگر، این مناسبت‌ها هنگام شنیدن دلیل، باعث انسباق تخصیص یا تعمیم آن می‌شود، و این انسباق، حجت است، زیرا سبب انعقاد ظهور برای دلیل می‌شود و هر ظهوری نیز حجت است.
توضیح:
گاهی حکم به موضوعی تعلق می‌گیرد که مدلول آن عام و فراگیر است، اما عرف به این دلیلی که میان حکم و عمومیت موضوع سازگاری نیست، آن حکم را بر بعضی از مصادیق آن ثابت می‌نماید و حکم را تخصیص می‌زند، مانند این که در دلیل شرعی گفته شود: ' اغسل ثوبک اذا اصابه الدم '، که عرف از آن، شستن خون با آب را می‌فهمد، هر چند از نظر لغوی، ' غَسل ' به معنای شستن با هر مایعی است. و گاهی حکم به موضوعی خاص تعلق می‌گیرد، اما عرف از آن مفهومی عام می‌گیرد و حکم را تعمیم می‌دهد، مانند آن که مولا در مورد مشک آبی که نجاست در آن افتاده، بگوید: ' لا تتوضأ منها و لا تشرب '، که عرف این حکم را تعمیم می‌دهد و آن را در مورد هر ظرف آبی که نجاست در آن بیفتد جاری می‌داند.
منابع
- الرسائل جلد -2 : صفحه 105
- الرسائل جلد -2 : صفحه 37
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 257
- کتابشناسی اصول فقه شیعه : صفحه 36
- کتابشناسی اصول فقه شیعه : صفحه 33
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 84
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مناسبت حکم و موضوع» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مناسبت حکم و موضوع به زیرصفحه مناسبت حکم و موضوع/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 410
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 194
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 84
- الرسائل جلد -2 : صفحه 37، 105
- بحوث فی علم الاصول جلد 7 : صفحه 98
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 257
- فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 342
- کتابشناسی اصول فقه شیعه : صفحه 33، 36
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 9
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 9