مفهوم غایت ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

مفهوم غایت ( اصول فقه ) : بحث از انتفا یا عدم انتفای سنخ حکم مغیّا از مابعد غایت

مفهوم غایت، به معنای انتفای سنخ حکم مغیا از مابعد غایت است؛ برای مثال، در قرآن کریم آمده است: « فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق » ، که از آن وجوب شستن دست‌ها در وضو تا آرنج، استفاده می‌شود. در این آیه ' ایدیکم ' مغیّا، ' المرافق ' غایت، و ' وجوب شستن ' حکم مغیّا است و در صورت مفهوم داشتن، بر عدم وجوب شستن بالاتر از آرنج دلالت می‌کند.

لازم به ذکر است که از جملات غایی به دو صورت بحث می‌شود:

أ. آیا غایت در مغیّا داخل است یا خیر؟ به عبارت دیگر، آیا ' حکم مغیّا ' برای غایت هم ثابت است یا نه؟ در این باره پنج دیدگاه وجود دارد:

1. غایت مطلقا در مغیّا داخل است؛

2. غایت مطلقا در مغیّا داخل نیست؛

3. اگر غایت از جنس مغیّا باشد در مغیّا داخل است، وگرنه نیست؛

4. اگر غایت بعد از کلمه ' الی ' باشد در مغیّا داخل نیست و اگر بعد از کلمه ' حتی ' باشد در مغیّا داخل است؛

5. جمله غایی به خودی خود بر داخل بودن یا نبودن غایت در مغیّا دلالت نمی‌کند، مگر این که دلیلی از خارج بر هر یک اقامه شود.

ب. بحث درباره مفهوم داشتن یا نداشتن جملات غایی.

در این باره سه دیدگاه وجود دارد:

1. بیشتر قدما و متأخران معتقدند جمله غایی، مفهوم دارد؛

2. جمعی مانند مرحوم ' شیخ طوسی ' و ' سید مرتضی ' معقتدند جمله غایی مفهوم ندارد؛

3. برخی به تفصیل روی آورده و گفته‌اند اگر غایت، قید حکم باشد، مفهوم دارد و اگر قید موضوع باشد، مفهوم ندارد .

در توضیح نظر سوم گفته شده است: درباره قضیه معروف ' کل شیء طاهر حتی تعلم انه قذر '، دو احتمال وجود دارد:

1. قید ' حتی تعلم انه قذر ' غایت برای ' طاهر ' باشد که ' حکم ' قضیه است؛

2. قید برای ' کل شیء ' باشد که موضوع قضیه است.

تنها در صورت اول که غایت، قید برای حکم باشد، مفهوم دارد، زیرا نشان می‌دهد که حکم به طهارت در فرض نبود علم به نجاست، ثابت است و در فرض علم به نجاست، ثابت نیست.

نکته اول:

اگر غایت در مغیّا داخل باشد، مفهوم، شامل بعد از غایت می‌شود و خود غایت به منطوق ملحق می‌گردد، اما اگر غایت، از مغیّا خارج باشد، هم خود غایت و هم پس از آن در دایره مفهوم واقع می‌شود.

بنابراین، داخل بودن یا نبودن غایت در مغیّا، به مفهوم داشتن یا نداشتن جمله غایی ارتباطی ندارد، بلکه فقط در توسعه و تضییق دایره مفهوم اثر دارد.

نکته دوم: ' حتی ' دو گونه است: جاره؛ عاطفه.

این که غایت در مغیّا داخل است یا نه، تنها در ' حتی ' ی جاره جریان دارد، اما در ' حتی ' ی عاطفه چون غایت به واسطه عطف، به طور یقین در مغیّا هست، این بحث جا ندارد؛ برای نمونه، در جمله ' مات الناس حتی الانبیاء ' چون ' حتی ' دلالت می‌کند بر این که انبیا نیز خواهند مرد، دیگر این بحث مطرح نمی‌شود.

نکته سوم:

بحث درباره داخل بودن غایت در حکم مغیّا، در جایی تصور دارد که قدر مشترکی باشد و برای داخل شدن در حکم مغیّا و یا در حکم پس از غایت صلاحیت داشته باشد، اما اگر این قدر مشترک وجود نداشت، بحث از داخل بودن غایت در حکم مغیّا جا ندارد؛ نمونه آن، آیه: « فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق » (2) است که درباره مرفق (آرنج) هم می‌تواند حکم مغیّا ـ که وجوب شستن ـ جاری شود و هم حکم بعد از غایت (بازو) ـ که عدم وجوب شستن است.

منابع

1. درر الفوائد : صفحه (204-205)
2. اصول الفقه : صفحه 141
3. کفایة الاصول : صفحه (246-247)
4. اصول الفقه جلد 1 : صفحه 125
5. انوار الاصول جلد 2 : صفحه 63
6. فوائد الاصول جلد 1 : صفحه (504-505)
7. اصطلاحات الاصول : صفحه 251
8. اصول الفقه : صفحه 142
9. الموجز فی اصول الفقه : صفحه (167-170)
10. محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 135
11. تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 454
12. نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 497
13. شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 268
14. مبادی فقه و اصول : صفحه 146
15. مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 2 : صفحه 219
16. ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه 327
17. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «مفهوم غایت ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مفهوم ادات غایت

اعم

مفهوم مخالف ( اصول فقه )

وابسته

ادوات غایت، جملههای غائی، دخول غایت در مغیا، غایت ( اصول فقه )، مغیّا

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مفهوم غایت ( اصول فقه ) به زیرصفحه مفهوم غایت ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 436
• اصطلاحات الاصول : صفحه 251
• اصول الاستنباط : صفحه 127
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 114، 125، 126
• اصول الفقه : صفحه 141
• اصول الفقه : صفحه 142
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2 : صفحه 67، 88
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 475
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 407، 408
• الفوائد الحائریة : صفحه 183
• القرآن الکریم سوره 5 ، آیه 6
• اللمع فی اصول الفقه : صفحه 139
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 3 : صفحه 65
• المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 412
• المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 589، 591، 592
• المعالم الجدیدة للاصول : صفحه 139
• الموجز فی اصول الفقه : صفحه (167-170)، (170-167)
• الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 234
• الوجیزفی اصول الفقه : صفحه 172
• انوار الاصول جلد 2 : صفحه 63، 64، 65، 66
• ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه 327
• بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 211
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 489
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 454، 455
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 474
• درر الفوائد جلد (204-205)0 : صفحه 1
• درر الفوائد : صفحه (204-205)
• دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 100، 253
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 123
• شرح اصول فقه جلد 1 : صفحه 265، 268
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 160، 161، 162
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه (504-505)، (505-504)
• فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 504، 505
• کفایة الاصول : صفحه (246-247)، (247-246)، 346
• مبادی فقه و اصول : صفحه 146
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 135، 136، 137، 140
• معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 81
• مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 2 : صفحه 219
• منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 281، 282
• نهایة الاصول : صفحه 312
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 497
• نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 150
• نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 150